Suốt những năm qua, Yoko Tawada luôn là cái tên được nhiều người đồn đoán sẽ là nữ nhà văn mang giải Nobel về cho châu Á. Cũng như Tàn Tuyết có lần ví mình tựa một cái cây bắt rễ vào 5.000 năm lịch sử Trung Hoa, Tawada cũng có kết nối vô cùng mạnh mẽ với quê hương và không ngừng “hội nhập hóa” nó. Trong nhiều tác phẩm, bà đã nỗ lực đập vỡ vỏ trứng để nhìn căn tính một cách sâu sắc thông qua bộ lọc mang tính siêu thực vốn được kế thừa từ những bậc thầy phương Tây như Franz Kafka, Bruno Schulz, Nikolai Gogol…
MỘT NƯỚC NHẬT KHÁC
Chàng chó, tác phẩm mang về cho Yoko Tawada giải thưởng Akutagawa danh giá năm 1992, xoay quanh cô giáo Mitsuko, người mở lớp học thêm vô cùng khác thường tại miền hoang vu của một thị trấn. Trong một lần nọ, cô đã kể cho học trò nghe câu chuyện cổ về nàng công chúa được hứa gả cho chú chó mực có nhiệm vụ liếm chất thải từ nơi bài tiết của bản thân mình. Tưởng như chỉ là mẩu truyện thoáng qua, thế nhưng, sự trùng hợp bắt đầu xảy ra khi nhân vật Iinuma xuất hiện và cư xử như chú chó nói trên.
Trong diễn từ nhận giải Nobel năm 1968, Kawabata Yasunari đã đặt tựa đề cho bài nói của mình là Nước Nhật đẹp đẽ nơi tôi sinh ra. Ở đó, ông đã liệt kê những thứ đẹp đẽ của xứ Phù Tang, từ thơ ca, ngắm trăng, hưởng tuyết cho đến nghệ thuật trà đạo. Thế nhưng, nước Nhật không chỉ có thế. Đó còn là tranh shunga, là seppuku, là kịch kabuki… không mấy dễ chịu với những nền văn hóa bên ngoài Nhật Bản.
Và Tawada đã chọn khai thác một xứ sở hoa anh đào bị che giấu sau bức tường dày của những khác biệt về cả mỹ học lẫn văn hóa. Khi nói về mô-típ “người hóa thú”, thay vì chọn truyện Người vợ hạc thấm đẫm “tinh thần Kawabata”, Tawada lại chọn Chàng chó với những tình tiết quá đỗi bạo liệt vốn được giữ kín ở nơi khuê phòng. Có thể xem đây như bức shunga vẽ bằng từ ngữ và thông qua nghệ thuật hư cấu ấn tượng, Tawada đã phá vỡ lớp phòng bị của truyền thống lâu đời, từ đó dũng cảm mở ra lối tiếp cận mới, phơi bày một Nhật Bản thật khác.
BÀI LIÊN QUAN
TÍNH NỮ THĂNG HOA
Ngoài chọn lối đi không mấy dễ dàng, Tawada từ lâu cũng đã thiết lập một không gian văn chương độc đáo với không khí siêu thực, huyễn tưởng và phản địa đàng. Trong Chàng chó, ta thấy không ít điểm tương đồng với Phố Ngũ Hương của Tàn Tuyết, khi cả hai cùng xoay quanh phụ nữ và những vấn đề vốn bị phong kín. Trong câu chuyện này, ngoài cô giáo thì “dàn đồng ca” những nữ phụ huynh muốn được khám phá bí ẩn ở đằng sau cũng là đối tượng rất đáng khảo sát.
Từ tính tò mò, tọc mạch vốn là bản chất con người, họ suy đoán, đồn thổi, bàn mưu và dần can dự vào mạch truyện. Gần như có sự tương đồng với những cư dân ở nơi cô X mà Tàn Tuyết đã sáng tạo ra khi anh chàng Q có vợ có con mê mình mụ mị. Những điều trên xuất phát từ ẩn ức tình dục, lễ nghi phong kiến áp đặt lên họ, để từ chỗ không thể phát tiết được những bức bối, họ đẩy áp bức lên mục tiêu khác và biến đồng cảm trở thành căm ghét theo sau đố kỵ.
Nhưng thông qua đó, Chàng chó còn đồng thời là sự “trả thù” cho niềm khoái lạc của người phụ nữ – thứ bị che giấu cũng như phong bế trong văn hóa Á Đông. Hình tượng chú chó bị giết hoặc đày ải trong câu chuyện cổ như đại diện cho hành vi tước đoạt cảm giác thỏa mãn của chính nữ giới. Ở đây, ta thấy cái nhìn đồng cảm giữa Tawada và Ogawa, hai nữ nhà văn cùng xoáy sâu vào ẩn ức của người phụ nữ. Nếu trong Quán trọ hoa diên vĩ, Yoko Ogawa cho nhân vật của mình đến một hòn đảo và chịu nỗi đau thể xác như một khoái cảm ban ơn, thì Tawada trong tác phẩm này đã biến một câu chuyện cổ trở thành thực tế, từ đó mở ra chiếc hộp Pandora vẫn còn đóng kín.
Từ người phụ nữ đến một nước Nhật không như “lẽ thường”, Tawada xứng đáng là “nhà khảo cổ” khi tìm thấy nửa tinh khiết khác dưới muôn vỉa tầng của một Nhật Bản trong tấm gương soi.
Nhóm thực hiện
Bài: Ngô Minh
Ảnh: Tư liệu
