Trí nhớ không phải là một năng lực bẩm sinh cố định mà hoàn toàn có thể được rèn luyện và cải thiện theo thời gian. Giống như cơ bắp, não bộ cũng có khả năng phát triển và cần được kích thích thông qua các phương pháp ghi nhớ hiệu quả. Khi áp dụng kỹ thuật ghi nhớ phù hợp với bản thân, não của bạn sẽ dần hình thành những kết nối thần kinh mới giúp lưu trữ, truy xuất thông tin một cách nhanh chóng và chính xác hơn. ELLE gợi ý 10 kỹ thuật ghi nhớ hiệu quả giúp bạn đánh thức não bộ, nâng cao khả năng tập trung, kích thích tư duy sáng tạo và rèn luyện khả năng giải quyết vấn đề trong cuộc sống hằng ngày.
Quá trình ghi nhớ thông tin của não bộ
Ghi nhớ là một quá trình phức tạp bao gồm nhiều giai đoạn giúp não bộ tiếp nhận, xử lý và lưu trữ dữ liệu một cách bền vững. Việc hiểu rõ cơ chế hoạt động của trí nhớ sẽ giúp bạn nâng cao khả năng tiếp nhận thông tin, ghi nhớ lâu hơn và hạn chế tình trạng hay quên trong cuộc sống hằng ngày. Điều này đặc biệt hữu ích trong học tập, công việc, giao tiếp cũng như các hoạt động thường ngày đòi hỏi khả năng ghi nhớ chính xác và sự tập trung cao độ. Dưới đây là 4 bước quan trọng trong quá trình ghi nhớ của não bộ:
1. Chú ý
Chú ý là bước đầu tiên trong quá trình ghi nhớ. Khi thông tin được truyền đến não bộ, não sẽ bắt đầu sàng lọc và đánh giá mức độ quan trọng của nó. Nếu sự chú ý của bạn bị gián đoạn, não sẽ không thể tạo ra các liên kết cần thiết để ghi nhớ lâu dài. Chỉ khi bạn thật sự tập trung, loại bỏ những yếu tố gây nhiễu và chủ động tiếp nhận thông tin, não bộ mới quyết định lưu trữ và chuyển thông tin sang bước tiếp theo trong quá trình ghi nhớ.
2. Mã hóa
Sau khi bạn dành sự chú ý nhất định đến một thông tin, bộ não sẽ bắt đầu quá trình mã hóa, biến dữ liệu thô thành một dạng có thể lưu trữ. Cách mã hóa cụ thể sẽ phụ thuộc vào loại thông tin và ngữ cảnh tiếp nhận thông tin, chẳng hạn như mã hóa trực quan, mã hóa âm thanh, mã hóa ý nghĩa…
3. Lưu trữ
Sau khi thông tin được mã hóa thành công, bước tiếp theo trong quá trình ghi nhớ là lưu trữ. Đây là giai đoạn quyết định liệu thông tin có thể được ghi nhớ lâu dài hay sẽ nhanh chóng bị lãng quên. Lúc này, thông tin được lưu trữ trong hai dạng trí nhớ chính: trí nhớ ngắn hạn và trí nhớ dài hạn.
4. Truy xuất
Nếu thông tin được lưu trữ thành công trong trí nhớ dài hạn, bạn có thể truy xuất khi cần. Đây là bước cuối cùng của quy trình ghi nhớ thông tin. Tuy nhiên, khả năng ghi nhớ lại phụ thuộc vào cách bạn ôn tập, rèn luyện trí nhớ và áp dụng các kỹ thuật ghi nhớ phù hợp.
BÀI LIÊN QUAN
10 kỹ thuật ghi nhớ hiệu quả giúp đánh thức não bộ
1. Chunking
Theo Từ điển Tâm lý học của Hiệp hội Tâm lý Hoa Kỳ (APA), “chunking” được định nghĩa là quá trình tâm trí phân chia các phần thông tin lớn thành các đơn vị nhỏ hơn (chunks) để lưu trữ trong bộ nhớ ngắn hạn. Kỹ thuật Chunking giúp giảm tải cho trí nhớ bằng cách nhóm các đơn vị thông tin nhỏ lẻ lại thành các cụm có tổ chức, từ đó hỗ trợ não bộ xử lý thông tin nhanh hơn và hiệu quả hơn.
Trong thực tế, kỹ thuật ghi nhớ Chunking có thể được áp dụng hiệu quả trong nhiều lĩnh vực của cuộc sống. Khi học một ngoại ngữ mới, thay vì cố gắng ghi nhớ từng từ vựng riêng lẻ, bạn có thể nhóm chúng theo chủ đề để não bộ dễ dàng liên kết thông tin và cải thiện khả năng ghi nhớ.
Ngoài ra, kỹ thuật Chunking cũng rất hữu ích khi bạn cần ghi nhớ một danh sách dài. Việc chia nhỏ thông tin theo danh mục giúp não không bị quá tải và dễ dàng truy xuất hơn. Chẳng hạn, thay vì cố gắng nhớ tất cả các mặt hàng cần mua trong danh sách mua sắm, bạn có thể phân loại chúng thành từng nhóm như: thực phẩm, quần áo, vật dụng cá nhân… Phương pháp này không chỉ giúp bạn ghi nhớ nhanh hơn mà còn giúp việc mua sắm trở nên khoa học và tiết kiệm thời gian.
2. Ghi nhớ từ viết tắt
Ghi nhớ thông tin dài và phức tạp đôi khi là một thử thách. Khi đó, sử dụng từ viết tắt sẽ là một phương pháp cực kỳ hiệu quả giúp bạn đơn giản hóa quá trình này. Thay vì cố gắng nhớ từng phần riêng lẻ, bạn chỉ cần lấy chữ cái đầu tiên của mỗi từ và ghép chúng lại thành một từ hoặc cụm từ dễ nhớ.
Một trong những ví dụ phổ biến nhất minh họa cho phương pháp này là cách ghi nhớ SMART goals (tạm dịch: Những nguyên tắc xây dựng mục tiêu thông minh). Trong đó, S – Specific (Cụ thể), M – Measurable (Đo lường được), A – Achievable (Khả thi), R – Relevant (Thực tế) và T – Time-bound (Có thời hạn). Nhờ từ viết tắt này, bạn đã có thể dễ dàng nhớ được năm yếu tố quan trọng của một mục tiêu hiệu quả thay vì phải ghi nhớ từng thuật ngữ riêng lẻ.
3. Hát thành lời
Bạn đã bao giờ thuộc lời hoặc cảm thấy quen thuộc với giai điệu của một bài hát dù chỉ mới nghe qua vài lần? Điều này xảy ra vì bộ não của chúng ta có khả năng ghi nhớ giai điệu và ca từ một cách tự nhiên. Chính vì vậy, khi bạn kết hợp nội dung cần nhớ với một giai điệu quen thuộc hoặc tự sáng tác một bài hát đơn giản, bộ não sẽ xử lý thông tin hiệu quả hơn.
Bạn có thể bắt đầu với việc lựa chọn một giai điệu quen thuộc trong bài hát yêu thích của mình để đặt lời mới sao cho phù hợp với nội dung cần ghi nhớ. Giống như cách bạn có thể hát theo một bài hát chỉ sau vài lần nghe, hãy lặp lại giai điệu này nhiều lần trong đầu hoặc hát thành tiếng khi có cơ hội. Việc lặp lại sẽ giúp bạn khắc sâu thông tin vào trí nhớ mà không cần nỗ lực quá nhiều.
Tuy nhiên, khi áp dụng kỹ thuật ghi nhớ này, bạn không nên chọn những bài hát có giai điệu quá phức tạp vì chúng có thể khiến bạn phân tâm hay mất tập trung thay vì ghi nhớ. Hãy cẩn thận khi hát nhẩm trong những tình huống trang trọng vì bạn có thể vô tình bật cười nếu giai điệu bài hát quá vui nhộn!
4. Sử dụng vần điệu
Bên cạnh những bài hát giúp việc ghi nhớ trở nên dễ dàng hơn, bạn cũng có thể sử dụng sức mạnh của vần điệu để đánh thức não bộ và kích thích tư duy.
Khi bạn đọc, nghe hoặc tự mình sáng tác một câu có vần, bộ não sẽ tự động dự đoán phần tiếp theo, từ đó kích hoạt khả năng tư duy liên kết và tăng cường trí nhớ. Điều này đặc biệt hữu ích khi bạn cần ghi nhớ nhanh một loạt thông tin như danh sách, quy tắc hoặc số liệu quan trọng. Không dừng lại ở việc hỗ trợ ghi nhớ, vần điệu còn giúp tăng cường sự tập trung và sáng tạo. Khi tiếp nhận những câu từ có vần, não bộ dễ dàng tạo ra một dòng chảy tư duy mượt mà giúp bạn kết nối ý tưởng một cách tự nhiên và hiệu quả.
Xem thêm
• 9 mẹo khoa học hữu ích giúp bạn cải thiện trí nhớ
• 7 loại thực phẩm cần được bổ sung ngay để tăng cường trí nhớ về sau
• 17 điều cần ghi nhớ để duy trì một mối quan hệ
5. Áp dụng phương pháp xây dựng (Building technique)
Bộ não con người hoạt động như một mạng lưới, trong đó các khái niệm được liên kết với nhau. Khi kết nối thông tin mới với những gì đã biết, bạn tạo ra các đường dẫn nhận thức (cognitive pathways) giúp việc nhớ lại trở nên dễ dàng. Nói cách khác, những liên kết này càng chặt chẽ, thông tin càng khó bị lãng quên.
Phương pháp xây dựng là một trong những cách tiếp cận thông minh giúp bạn không chỉ ghi nhớ thông tin mà còn hiểu sâu về nó. Đúng như tên gọi, phương pháp này cho phép bạn liên kết, xây dựng kiến thức mới dựa trên nền tảng những gì đã lĩnh hội được trong một lĩnh vực cụ thể, từ đó tạo ra sự kết nối chặt chẽ giữa các ý tưởng và tạo nên một hệ thống logic vững chắc để tiếp thu và lưu trữ thông tin lâu dài.
6. Lặp lại
Lặp lại thông tin (học thuộc lòng) là một kỹ thuật ghi nhớ truyền thống được nhiều người áp dụng. Tuy nhiên, việc lặp đi lặp lại một thông tin liên tục đôi khi có thể khiến bạn cảm thấy nhàm chán và không mang lại hiệu quả ghi nhớ như mong đợi.
Não bộ của chúng ta không hoạt động theo cơ chế tiếp nhận và lưu trữ thông tin ngay lập tức mà cần có thời gian để xử lý, mã hóa và củng cố trí nhớ. Chính vì vậy, trong quá trình ghi nhớ, bạn cần tạo những khoảng nghỉ cần thiết để tiến trình này diễn ra. Nhà tâm lý học Pierce Howard, tác giả của cuốn sách The Owner’s Manual for the Brain khuyến nghị rằng, những công việc đòi hỏi mức độ tư duy cao nên được “phân bổ một cách hợp lý để các kết nối thần kinh mới có thời gian hình thành”.
Ví dụ, nếu bạn cần ghi nhớ một nội dung quan trọng, hãy học nó trong một khoảng thời gian ngắn, sau đó tạm dừng và chuyển sang hoạt động khác trước khi quay lại ôn tập. Cứ mỗi lần lặp lại, bạn sẽ nhận thấy mình nhớ lâu hơn và dễ dàng truy xuất thông tin khi cần. Đây cũng là lý do những người ôn luyện trước kỳ thi theo cách phân bổ thời gian hợp lý thường có kết quả tốt hơn so với những người chỉ học dồn vào phút chót.
7. Kể chuyện hoặc liên kết
Trên thực tế, não bộ của con người thường gặp phải khó khăn khi nhớ những thông tin dài và rời rạc nếu không có sự liên kết ý nghĩa chặt chẽ giữa chúng. Nếu không có một hệ thống hợp lý để sắp xếp và kết nối các dữ kiện, thông tin sẽ nhanh chóng bị lãng quên và khó truy xuất. Lúc này, kỹ thuật kể chuyện hoặc liên kết sẽ khai thác tối đa sức mạnh của trí tưởng tượng và khả năng xử lý hình ảnh của não bộ để biến những nội dung phức tạp và dữ kiện khô khan thành một câu chuyện mạch lạc, lớp lang và giàu hình ảnh.
Đặc biệt, não bộ của con người có xu hướng ghi nhớ tốt hơn khi thông tin mang yếu tố bất ngờ, độc đáo hoặc gắn liền với trải nghiệm cá nhân. Chính vì vậy, khi áp dụng kỹ thuật này, bạn không cần tuân theo những khuôn khổ cứng nhắc mà hoàn toàn có thể sáng tạo và cá nhân hóa nội dung câu chuyện giúp việc ghi nhớ diễn ra tự nhiên và thú vị hơn.
BÀI LIÊN QUAN
8. Sử dụng thẻ ghi nhớ (Flashcards)
Việc viết ra thông tin sẽ giúp não bộ dễ dàng hình dung và ghi nhớ. Khi sử dụng thẻ ghi nhớ, bạn có thể tận dụng màu sắc, tiêu đề và phụ đề để phân loại thông tin một cách trực quan giúp việc truy xuất trở nên dễ dàng hơn. Thay vì tiếp nhận một lượng lớn thông tin cùng lúc, thẻ ghi nhớ giúp bạn chia nhỏ nội dung thành các phần dễ tiếp cận, đồng thời tránh cảm giác quá tải.
Một trong những ưu điểm lớn nhất của thẻ ghi nhớ là khả năng kết hợp với phương pháp lặp lại cách quãng (spaced repetition). Điều này có nghĩa là bạn sẽ ôn tập những thông tin quan trọng hoặc khó nhớ thường xuyên hơn, trong khi những nội dung quen thuộc sẽ được nhắc lại với tần suất thưa hơn. Nhờ đó, bạn không chỉ củng cố kiến thức một cách có hệ thống mà còn tối ưu hóa khả năng ghi nhớ dài hạn.
Bên cạnh thẻ ghi nhớ vật lý, bạn có thể trải nghiệm các ứng dụng tạo thẻ ghi nhớ ảo như Brainscape, Anki, Quizlet… Những công cụ này không chỉ giúp bạn lưu trữ thông tin một cách linh hoạt mà còn tích hợp các tính năng như nhắc nhở ôn tập, sắp xếp thẻ theo mức độ ghi nhớ hoặc kết hợp âm thanh và hình ảnh để khiến việc ghi nhớ trở nên trực quan và sinh động hơn. Ngoài ra, với khả năng đồng bộ trên nhiều thiết bị, bạn có thể dễ dàng truy cập và rèn luyện trí nhớ bất cứ khi nào, dù đang di chuyển hay chỉ có vài phút rảnh rỗi trong ngày.
9. Thiết kế sơ đồ tư duy (Mind maps)
Thiết kế sơ đồ tư duy là một trong những kỹ thuật ghi nhớ hiệu quả nhất giúp bạn hệ thống hóa thông tin theo cách trực quan, dễ hiểu và dễ truy xuất. Thay vì trình bày nội dung dưới dạng danh sách hoặc đoạn văn dài, bạn có thể bắt đầu bằng cách đặt chủ đề chính ở trung tâm, sau đó phân nhánh thành các ý lớn liên quan. Từ những nhánh chính, bạn tiếp tục mở rộng thành các nhánh nhỏ hơn để bổ sung chi tiết. Việc sử dụng màu sắc và hình ảnh không chỉ giúp sơ đồ của bạn trở nên trực quan, sinh động mà còn giúp não bộ tăng cường khả năng ghi nhớ. Ngoài ra, bạn nên ưu tiên sử dụng từ khóa thay vì những câu có dung lượng dài để nội dung trở nên cô đọng và kích thích tư duy.
10. Áp dụng phương pháp Loci (Loci technique)
Từ “loci” bắt nguồn từ thuật ngữ tiếng Latin, có nghĩa là “nơi chốn”. Phương pháp Loci hay còn được gọi là Cung điện trí nhớ (Memory Palace) là một trong những kỹ thuật ghi nhớ lâu đời và hiệu quả nhất được sử dụng từ thời Hy Lạp cổ đại. Phương pháp này dựa trên nguyên lý liên kết thông tin cần ghi nhớ với những địa điểm quen thuộc trong trí tưởng tượng của bạn. Bằng cách này, não bộ sẽ dễ dàng mã hóa, lưu trữ và truy xuất thông tin nhờ vào các hình ảnh không gian rõ ràng.
Để áp dụng phương pháp Loci, trước tiên, bạn cần chọn một địa điểm quen thuộc có thể hình dung một cách rõ ràng trong tâm trí để làm cung điện ký ức. Tiếp theo, hãy tưởng tượng bạn đang di chuyển qua không gian này và xác định các điểm mốc quan trọng. Những điểm mốc cụ thể này sẽ đóng vai trò như các chiếc kệ lưu trữ giúp bạn sắp xếp một cách có hệ thống thông tin cần ghi nhớ.
Sau đó, để ghi nhớ một cách hiệu quả, bạn cần tạo ra những hình ảnh sống động và ấn tượng để liên kết thông tin với các điểm mốc đã chọn. Khi cần truy xuất lại thông tin, bạn chỉ cần hình dung mình đang bước vào, đi qua từng điểm mốc của cung điện và nhớ lại vị trí của những hình ảnh đã được quy ước từ trước. Các hình ảnh này có thể khác nhau tùy theo những gì bạn cần nhớ, song những điểm mốc trong cung điện ký ức sẽ không thay đổi.
Nhóm thực hiện
Bài: Thiên Thanh
Tham khảo: asana
