Sự trở lại của vải gai dầu trong thế giới thời trang

NGƯỜI CON NGOAN CỦA MẸ THIÊN NHIÊN

Gai dầu (Cannabis sativa) là một loại cây trồng có lịch sử hàng nghìn năm, từng được các nền văn minh cổ đại như Trung Quốc, Ai Cập và châu Âu sử dụng để sản xuất vải, giấy, dây thừng và buồm cho các chuyến thám hiểm đại dương. Việc sử dụng gai dầu trong ngành dệt may cũng từng rất phổ biến nhưng dần suy giảm vào thế kỷ 19 do sự xuất hiện của các loại sợi khác như bông và sau đó là các loại sợi tổng hợp như nylon. Điều khiến gai dầu đặc biệt không chỉ là tính hữu dụng mà còn bởi khả năng phát triển nhanh chóng với nhu cầu tài nguyên rất thấp. Cây gai dầu sẵn sàng để thu hoạch chỉ sau khoảng 3 – 7 tháng kể từ khi trồng, một con số ấn tượng nếu so sánh với nhiều loại cây trồng công nghiệp khác. Với nhu cầu nước thấp – chỉ cần 17 lít nước cho mỗi kg sợi thành phẩm, trong khi bông cần tới 760 lít cho cùng khối lượng – gai dầu trở thành lựa chọn tối ưu trong bối cảnh nhiều quốc gia đang phải đối mặt với tình trạng khan hiếm nước sạch hiện nay.

Cây gai dầu có khả năng kháng sâu bệnh tự nhiên nên hầu như không cần đến thuốc trừ sâu trong suốt quá trình sinh trưởng. Hệ rễ phát triển sâu giúp cải thiện cấu trúc đất, tăng khả năng giữ nước và dinh dưỡng. Khi được trồng luân canh, cây gai dầu có thể góp phần tăng năng suất cho các mùa vụ sau nhờ khả năng cải thiện độ phì nhiêu của đất. Không những vậy, loại cây này còn có khả năng hấp thụ kim loại nặng từ đất, giúp thanh lọc các khu vực bị ô nhiễm. Tại Nga, cây gai dầu đã được sử dụng sau thảm họa hạt nhân Chernobyl để loại bỏ các chất phóng xạ khỏi đất. Hiện nay, loại cây này cũng đang được thử nghiệm tại Úc nhằm khắc phục những vùng đất bị ô nhiễm bởi các nhà máy xử lý nước thải.

Không chỉ vậy, gai dầu còn là một “bể chứa” carbon hiệu quả. Theo nghiên cứu năm 2023 của GoodEarth Resources PTY Ltd, gai dầu công nghiệp có khả năng hấp thụ CO2 trên mỗi hecta cao hơn bất kỳ loại rừng hoặc cây trồng thương mại nào khác. Một hecta gai dầu có thể hấp thụ 22 tấn CO2 mỗi năm, và với khả năng trồng hai vụ/năm, con số này có thể tăng gấp đôi. Vì vậy, gai dầu được xem là công cụ chuyển đổi CO2 thành sinh khối hiệu quả nhất. Việc trồng gai dầu không chỉ tạo ra nguồn nguyên liệu bền vững cho ngành dệt may mà còn là giải pháp hỗ trợ giảm thiểu lượng khí thải nhà kính, một trong những nguyên nhân chính gây ra biến đổi khí hậu.

MỘT VẬT LIỆU LÝ TƯỞNG vải gai dầu

Trong may mặc, vải gai dầu được ưa chuộng bởi độ bền vượt trội. Sợi gai dầu có độ bền cao gấp 3 lần sợi bông, chịu được quá trình giặt giũ và sử dụng thường xuyên mà không bị mất dáng hay phai màu. Nổi tiếng vì “mặc càng lâu càng mềm” nên đây được xem là một trong những loại vải có tuổi thọ cao, một lựa chọn kinh tế và bền vững. Bên cạnh đó, khả năng thoáng khí và hút ẩm cũng là một ưu điểm đáng kể của vải gai dầu. Cấu trúc sợi gai dầu có các khoảng trống tự nhiên, giúp không khí lưu thông dễ dàng, mang lại cảm giác mát mẻ vào mùa Hè và giữ ấm vào mùa Đông. Đây chính là lý do vì sao vải gai dầu được lựa chọn cho các sản phẩm thời trang thường nhật, đặc biệt là ở những khu vực có khí hậu nóng ẩm.

Vải gai dầu cũng có khả năng kháng khuẩn tự nhiên đáng kinh ngạc. Các nghiên cứu cho thấy, sợi gai dầu có khả năng ức chế sự phát triển của vi khuẩn, nấm mốc và hạn chế mùi hôi sau thời gian dài sử dụng. Đây cũng là một trong những loại sợi tự nhiên bền vững nhất trước các tia UV có hại. Quan trọng hơn cả, gai dầu là một chất liệu có khả năng phân hủy sinh học, nghĩa là các sản phẩm dệt từ gai dầu sau khi kết thúc vòng đời có thể phân hủy mà không gây ô nhiễm môi trường.

Không chỉ dừng lại ở thời trang, vải gai dầu còn được ứng dụng rộng rãi trong lĩnh vực nội thất. Nhờ đặc tính bền chắc, kháng nấm mốc và không dễ bắt lửa, loại vải này được sử dụng để làm rèm cửa, khăn trải bàn, gối tựa hay thảm trải sàn. Ngoài ra, gai dầu còn đóng vai trò quan trọng trong sản xuất các vật liệu xây dựng thân thiện với môi trường. Bột từ lõi cây gai dầu (hempcrete) được sử dụng để sản xuất các loại vật liệu cách nhiệt, vật liệu cách âm với khả năng chịu nhiệt và độ bền cao. Đây được xem là giải pháp thay thế cho các loại vật liệu xây dựng truyền thống vốn tiêu tốn nhiều năng lượng trong quá trình sản xuất.

“BACK TO FUTURE”

Kể từ khi việc trồng gai dầu được hợp pháp hóa gần đây tại nhiều quốc gia trên thế giới, ngành dệt may toàn cầu đang ngày càng quan tâm đến loại cây này. Trên thực tế, quy mô thị trường thời trang từ sợi gai dầu toàn cầu được định giá 2,29 tỷ USD vào năm 2021 và dự kiến sẽ đạt 23,02 tỷ USD vào năm 2031, với tốc độ tăng trưởng kép hàng năm (CAGR) lên đến 27,1% trong giai đoạn 2022-2031. Nhiều thương hiệu lớn trên thế giới đã sớm nhận ra tiềm năng của sợi gai dầu và tích cực ứng dụng chất liệu này vào sản phẩm của mình.

Một trong những cái tên tiêu biểu là Hemp Blue, thương hiệu thời trang bền vững của Mỹ, nổi bật với những BST quần jeans độc đáo được làm từ sợi gai dầu. Với mục tiêu giảm thiểu tác động môi trường từ ngành công nghiệp denim, Hemp Blue đã áp dụng quy trình sản xuất tiết kiệm nước và năng lượng, đồng thời tạo ra những sản phẩm có chất lượng cao, đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng hiện đại. Ở châu Âu, Stella McCartney là một trong những nhà mốt tiên phong trong việc ứng dụng sợi gai dầu vào các thiết kế thời trang cao cấp. BST Thu – Đông 2018 của thương hiệu đã gây tiếng vang khi giới thiệu những mẫu trang phục được làm từ gai dầu hữu cơ đạt chứng nhận GOTS. Trong khi đó, Weekend Max Mara, thương hiệu thời trang cao cấp đến từ Ý, đã bắt đầu tích hợp sợi gai dầu vào các BST gần đây, đặc biệt là trong các mẫu áo blouse và chân váy nữ.

Nike, gã khổng lồ trong lĩnh vực thời trang thể thao, vốn nổi tiếng với các dòng sản phẩm từ vải tổng hợp, cũng đã bước chân vào thế giới của sợi gai dầu bằng các BST áo thun, quần thể thao và giày được làm từ loại sợi này. Việc một thương hiệu toàn cầu như Nike chấp nhận đổi mới đã cho thấy tiềm năng to lớn của gai dầu trong trong phân khúc trang phục thể thao, vốn đòi hỏi sự bền bỉ, thoáng khí và thân thiện với làn da.

Trong khi đó, tại Việt Nam, việc sử dụng vải gai dầu là một minh chứng rõ nét cho sự kết nối giữa thời trang, văn hóa và phát triển cộng đồng. Thương hiệu Kilomet109 của NTK Vũ Thảo đã hợp tác với hai cộng đồng phụ nữ H’Mông đen ở Lào Cai và H’Mông xanh ở Hòa Bình để trồng cây gai dầu và dệt các loại vải đặc biệt cho những BST của thương hiệu. Tương tự, thương hiệu Hemp Oi cũng được thành lập với mong muốn bảo tồn nghề dệt truyền thống của người H’Mông ở vùng núi phía Bắc, đồng thời mang chất liệu gai dầu Việt Nam vươn ra thị trường thế giới. Tại ELLE Fashion Show 2023, KHAAR đã giới thiệu BST “Bài thơ của Sữa và Hoa” sử dụng vải gai dầu, tơ dứa và các nguyên liệu tái chế, cho thấy nỗ lực của thương hiệu trong việc hướng tới vẻ đẹp bền vững. Ngoài KHAAR, Moriko Saigon cũng là một thương hiệu quen thuộc với các tín đồ thời trang yêu thích vẻ đẹp tự nhiên của vải linen, tơ tằm và sợi gai dầu. Các sản phẩm từ sợi gai dầu, dù đến từ thương hiệu nào, cũng thường được dệt thủ công và nhuộm màu tự nhiên, làm nổi bật vẻ đẹp mộc mạc của chất liệu.

Ngoài những thương hiệu kể trên, còn nhiều cái tên khác cũng đang tích cực phát triển sản phẩm từ sợi gai dầu như Loomstate, Old Youth, Tentree, Hemp & Co, Rapanui, Kuhl, The Hemp Store, Mara Hoffman… Mỗi thương hiệu lại có một định hướng riêng, nhưng đều chung mục tiêu giảm thiểu tác động tiêu cực lên môi trường, đồng thời góp phần định hình một tương lai thời trang bền vững.

Sự trở lại của sợi gai dầu trong ngành thời trang không chỉ là một xu hướng đơn thuần, mà còn minh chứng cho sự chuyển dịch tư duy của cả ngành công nghiệp. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, cạn kiệt tài nguyên và rác thải dệt may ngày một gia tăng, việc tìm kiếm những giải pháp bền vững là điều bắt buộc. Tuy nhiên, con đường để gai dầu thực sự trở thành chất liệu chủ lực của ngành thời trang vẫn còn nhiều thách thức. Sự thiếu hiểu biết, định kiến xã hội và những rào cản về công nghệ sản xuất là những vấn đề cần được giải quyết. Trong tương lai, nếu được đầu tư và phát triển hợp lý, tiềm năng được tận dụng đúng cách, kết hợp với các giải pháp công nghệ tiên tiến và chuỗi cung ứng minh bạch, gai dầu hoàn toàn có thể trở thành một chất liệu chủ chốt cho ngành công nghiệp dệt may bền vững.