Theo Reuters đưa tin, rừng nhiệt đới Amazon đang cháy với tốc độ kỷ lục – hứng chịu sự hủy diệt cao nhất trong lịch sử kể từ năm 2013 và tăng 83% so với năm ngoái. Đầu tháng này, Brazil đã tuyên bố tình trạng khẩn cấp về số vụ hỏa hoạn đang gia tăng trong khu vực. Cho đến nay, gần 73.000 vụ cháy ở nước này đã được phát hiện bởi Viện Nghiên cứu Không gian Quốc gia Brazil (INPE). Vậy, chuyện gì xảy ra đã dẫn đến vụ cháy rừng Amazon và chúng ta có thể làm gì để đóng góp cho “lá phổi xanh” lớn nhất hành tinh?

Nguyên nhân của vụ cháy rừng Amazon

Hình ảnh rừng Amazon chìm trong biển lửa. Ảnh: Telemundo

Dù khu rừng rậm nhiệt đới này thường ẩm ướt nhưng khoảng tháng 7, tháng 8, mùa khô có dấu hiệu bắt đầu. Theo NASA, hai tháng này sẽ là lúc khu vực này thường khô nhất và mùa khô sẽ “hoạt động” đạt cực đại vào đầu tháng 9 và dừng lại vào giữa tháng 11.

Lửa thường được sử dụng để dọn sạch đất canh tác hoặc trang trại. Vì lý do đó, phần lớn các vụ hỏa hoạn có thể được quy cho con người, Christian Poirier, giám đốc của chương trình phi lợi nhuận Amazon Watch, nói với CNN.

Tổng thống Brazil, Jair Bolsonaro, đã phát biểu công khai rằng ông cho rằng các vụ hỏa hoạn đã được thiết lập bởi các tổ chức phi chính phủ (NGO) để trả đũa việc cắt giảm tài trợ. Bolsonaro đã không cung cấp bất kỳ bằng chứng nào cho tuyên bố của mình và sau đó nói rằng ông không bao giờ cáo buộc bất kỳ nhóm nào, theo BBC đưa tin.

Mối liên hệ giữa cháy rừng và biến đổi khí hậu là gì?

Hình ảnh khói bốc lên cao làm mờ không khí. Ảnh: Medium

Trong một bản phát hành hôm thứ Năm, Greenpeace nói rằng các vụ cháy rừng và biến đổi khí hậu hoạt động theo một vòng tuần hoàn. Khi số vụ cháy tăng lên, khí thải nhà kính cũng vậy. Điều này làm cho nhiệt độ chung của hành tinh tăng lên. Khi nhiệt độ tăng, các sự kiện thời tiết cực đoan như hạn hán lớn xảy ra thường xuyên hơn.

“Ngoài việc tăng lượng khí thải, nạn phá rừng góp phần trực tiếp vào sự thay đổi chu kỳ mưa ở khu vực bị ảnh hưởng, kéo dài thời gian mùa khô, ảnh hưởng hơn nữa đến rừng, đa dạng sinh học, nông nghiệp và sức khỏe con người“, Greenpeace cho biết.

Những khu vực nào sẽ bị ảnh hưởng?

Hình ảnh vệ tinh cho thấy các đám cháy ở các bang Amazonas, Rondonia, Para và Mato Grosso của Brazil. Bang Amazonas bị ảnh hưởng nhiều nhất, theo Euronews.

Có vẻ, thiệt hại đối với rừng Amazon là nặng nề nhất, vượt xa thiệt hại đối với Brazil hay bất cứ đất nước láng giềng nào. Rừng mưa nhiệt đới của khu vực tạo ra hơn 20% ôxy của thế giới và là nơi sinh sống của 10% đa dạng sinh học được biết đến trên thế giới. Amazon được gọi là “lá phổi của hành tinh” và đóng vai trò chính trong việc điều hòa khí hậu. Thế giới sẽ thay đổi mạnh mẽ nếu rừng nhiệt đới biến mất, với các tác động đến mọi thứ từ việc canh tác đến nước uống.
Tổ chức Khí tượng Thế giới (World Meteorological Organization), tổ chức thời tiết của Liên Hợp Quốc, đã tweet về vụ cháy hôm thứ Năm: “Các đám cháy giải phóng các chất ô nhiễm bao gồm các hạt vật chất và khí độc như carbon monoxide, nitơ oxit và các hợp chất hữu cơ không chứa metan vào khí quyển”.

Có bao nhiêu đám cháy đã diễn ra?

Trong khoảng thời gian 48 giờ, tính từ hôm thứ Năm tuần rồi (22/8), đã có hơn 2.500 vụ cháy hoạt động trong rừng nhiệt đới Brazil, BBC đưa tin hôm thứ Sáu.

Bạn có thể nhìn thấy khói từ không gian. Các vệ tinh Sentinel của Chương trình Quan sát Trái đất (The European Union Earth Observation Program) của Liên minh châu Âu đã chụp được những hình ảnh về “lượng khói đáng kể” trên Amazonas, Rondonia và các khu vực khác. NASA đã theo dõi các vụ cháy. Trong tuần qua, các vệ tinh từ EU và NASA đã tweet những hình ảnh về khói trên phương tiện truyền thông xã hội.

Hôm thứ Ba (20/8), Eric Holthaus, một nhà khí tượng học, đã tweet dữ liệu cho thấy khói từ các đám cháy bao trùm khoảng một nửa Brazil. Cuối tuần, BBC đã tweet một bản đồ hiển thị dữ liệu tương tự.

The National Institute for Space Research (Inpe) said its satellite data showed an 84% increase of fires in Brazil compared to 2018

But US space agency NASA said overall fire activity across the entire Amazon basin was slightly below average this yearhttps://t.co/2GhUcjY2CQ pic.twitter.com/g72dWGjkqQ

— BBC News (World) (@BBCWorld) August 22, 2019

Bầu trời phía trên São Paulo, Brazil trở nên tối đen trong khoảng một giờ vào buổi chiều thứ Hai và sau đó gió thổi đến đem những đám mây bay xa đến 1.700 dặm. Vào thứ Sáu, Telesur TV đã báo cáo rằng khói từ các đám cháy có thể được nhìn thấy ở Argentina.

*World Weather* Day turns to night in Sao Paulo, Brazil due to thick smoke coming from fires in the Amazon region, hundreds of kilometers away. Report: @GlobalNews77 pic.twitter.com/2kYGHknEeU

— severe-weather.EU (@severeweatherEU) August 21, 2019

Đám cháy đã được dập tắt hoàn toàn chưa?

Các đám cháy vẫn còn hoạt động. Vào thứ Bảy, Tổ chức Ân xá Quốc tế (Amnesty International) đã chụp được một bức ảnh về những khu rừng bị đốt cháy ở bang Mato Grosso. Bolsonaro đang huy động quân đội Brazil để chống lại ngọn lửa, Euronews đưa tin.

This is what Bolsnaro’s dismantling environmental + indigenous protections looks like: @amnesty images of fires on indigenous land taken yesterday in Mato Grosso in #Brazil. Before being burned, this forest has been fenced off in preparation for being farmed. pic.twitter.com/L5kJG7WC90

— Richard Pearshouse (@RPearshouse) August 24, 2019

Có báo cáo về mưa rải rác và giông bão vào thứ Năm. Không rõ liệu những cơn mưa có giúp dập tắt đám cháy hay không.

Tổng thống của Bolivia, Evo Morales, đã ký hợp đồng với một chiếc “Supertanker” Boeing 747 vào thứ Tư để giúp dập tắt các đám cháy, theo Telesur đưa tin. chiếc máy bay “Supertanker” có khả năng bay với 115.000 lít (hơn 30.000 gallon) và dự kiến sẽ hoạt động vào thứ Sáu.

Con el #Supertanker reforzamos las tareas de nuestras FFAA, Policía, gobiernos subnacionales, instituciones y voluntarios que luchan heroicamente contra las llamas en la Chiquitanía. Nos mantenemos movilizados para preservar la vida y nuestra Madre Tierra. #UnidadEnLaAdversidad pic.twitter.com/u8cBqUj1zU

— Evo Morales Ayma (@evoespueblo) August 23, 2019

Các chính trị gia đang làm gì để giúp đỡ?

Tổng thống Donald Trump đã tweet vào thứ Sáu rằng ông đã nói chuyện với Bolsonaro. “Tôi đã nói với anh ấy nếu Hoa Kỳ có thể giúp đỡ về các vụ cháy rừng nhiệt đới Amazon, chúng tôi sẵn sàng hỗ trợ”, ông Trump nói trong bài đăng của mình.

Tổng thống Donald Trump lên tiếng giúp đỡ sau vụ cháy rừng Amazon. Ảnh: Tasos Katopodis/Getty Images

Tổng thống Venezuela Nicolás Maduro bày tỏ lo ngại về những đám cháy tàn phá Brazil và Bolivia và đề nghị viện trợ để giúp dập tắt chúng. Thủ tướng Venezuela cũng bày tỏ tình đoàn kết với các cộng đồng bản địa ở Brazil, Bolivia, Paraguay, Ecuador và Peru.

La Pachamama sufre una gran herida con el voraz incendio que consume la Amazonía, además de afectar profundamente a los pueblos originarios que la habitan. Llamo a multiplicar los esfuerzos para preservar la vida en el planeta, solo así, salvaremos a la especie humana. pic.twitter.com/N5oaLOC4hX

— Nicolás Maduro (@NicolasMaduro) August 23, 2019

“Venezuela bày tỏ mối quan ngại sâu sắc về những đám cháy khổng lồ và khủng khiếp tàn phá khu vực Amazon trên lãnh thổ của một số quốc gia Nam Mỹ, với những tác động rất nghiêm trọng đến dân số, hệ sinh thái và đa dạng sinh học của khu vực”, Ministry of Popular Power for Foreign Affairs (tạm dịch: Bộ Quyền lực đối với các vấn đề ngoài nước) của Venezuela cho biết trong một tuyên bố với Brasil247 vào thứ Sáu.

Chính phủ Bolivar Venezuela cũng đề xuất một cuộc họp của các Bộ trưởng Ngoại giao của Tổ chức Hiệp ước Hợp tác Amazon (ACTO) vào thứ Sáu, đăng một bức thư của Bộ trưởng Ngoại giao Venezuela, ông Jorge Arreaza.

El Gobierno Bolivariano de Venezuela ha propuesto oficialmente una reunión extraordinaria de Cancilleres de la Organización del Tratado de Cooperación Amazónica (OTCA), para abordar y atender las secuelas ecológicas y sociales de los devastadores incendios en la región amazónica pic.twitter.com/GzQtptOXNh

— Jorge Arreaza M (@jaarreaza) August 23, 2019

Thủ tướng Phần Lan, Antti Rinne, cũng đưa ra một tuyên bố rằng các vụ hỏa hoạn ở Brazil là “cực kỳ nghiêm trọng” và ông đã liên lạc với Ủy ban châu Âu.

“Rừng mưa nhiệt đới Brazil rất quan trọng đối với khí hậu thế giới. Tôi thực sự lo lắng về thái độ của Brazil, dường như họ đã chấp nhận kết quả đối với các khu rừng của chính mình. Brazil nên làm tất cả những gì cần thiết để chấm dứt các đám cháy – mối nguy hiểm cho toàn bộ nền văn minh của chúng ta”, Rinne nói trong tuyên bố.

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đã tweet vào chiều thứ năm với hashtag #ActForTheAmazon (Hành động vì rừng Amazon).

“Các thành viên của Hội nghị thượng đỉnh G7, hãy thảo luận về lệnh khẩn cấp đầu tiên này trong hai ngày!”, Macron nói trong bài viết của mình. Thủ tướng Đức Angela Merkel ủng hộ lời kêu gọi của Macron để đưa vụ cháy Amazon vào chương trình nghị sự G7 cuối tuần qua, tờ Guardian đưa tin hôm thứ Sáu.

Thủ tướng Canada Justin Trudeau đã chuyển tiếp lại tweet của Tổng thống Macron nhằm kêu gọi sự chú ý đến vụ cháy rừng Amazon để G7 có thể đi vào thảo thuận.

Ngoài ra, Thành viên Nghị viện Anh Rebecca Long-Bailey đã soạn thảo một lá thư gửi Thủ tướng Anh Boris Johnson, yêu cầu ông Johnson nói với Bolsonaro rằng việc phá hủy Amazon phải dừng lại.

I have written to the PM with colleagues on the Labour front bench, asking him to tell President Bolsonaro that his destruction of the Amazon must stop, and to introduce tough measures to stop companies in the UK from aiding and abetting tropical deforestation #ActForTheAmazon pic.twitter.com/tFHm7buLul

— Rebecca Long-Bailey (@RLong_Bailey) August 23, 2019

Tổng thống Brazil Bolsonaro đã phải đối mặt với những lời chỉ trích. Mọi người đang buộc tội ông vì hành động tắc trách và việc ông khuyến khích khai thác và canh tác ở Amazon. Đầu tháng 7, một quan chức cấp cao vô danh của Brazil nói với BBC rằng Bolsonaro khuyến khích nạn phá rừng. Ricardo Galvão, giám đốc của INPE, đã bị sa thải vào ngày 2/8 sau khi bảo vệ dữ liệu cho thấy nạn phá rừng cao hơn 88% trong tháng 6 so với một năm trước, CNN đưa tin. Trong một video trên Facebook, Galvão tuyên bố rằng ông đã bị cơ quan này “buông tay” sau cuộc gặp với Bộ trưởng Khoa học, Công nghệ, Đổi mới và Truyền thông của Brazil, Marcos Pontes.

Dư luận phản ứng thế nào về vụ việc?

Hashtag #ActForTheAmazon trở thành xu hướng trên Twitter và các cuộc biểu tình diễn ra khắp nơi. Tại Zurich, các nhà hoạt động từ Phong trào sinh thái Klimastreik (Klimastreik Ecological Movement) và người Brazil tập hợp bên ngoài Lãnh sự quán Brazil vào sáng thứ Sáu. Tại Dublin, Tập thể nổi loạn tuyệt chủng chiếm Đại sứ quán Brazil. Người dùng Twitter cũng chụp được những hình ảnh về một cuộc biểu tình ở Barcelona. Biểu tình cũng đã bắt đầu ở Paris, London, Madrid và Copenhagen, Đan Mạch.

Các hashtag #PrayforAmazonas và #AmazonRainforest đang là xu hướng vào đầu tuần này. Người dùng Twitter chỉ trích các phương tiện truyền thông đã chú ý nhiều hơn đến vụ hỏa hoạn tại nhà thờ Đức Bà và các tin tức khác hơn là các vụ cháy rừng nhiệt đới. Người dùng phương tiện truyền thông xã hội cũng kêu gọi các tỷ phú vì thiếu sự đóng góp.

There was worldwide outcry when the Notre Dame cathedral was on fire. Why is there not the same level of outrage for the fires destroying the #AmazonRainforest? pic.twitter.com/VbSda5PYAK

— WWF UK (@wwf_uk) August 21, 2019

“Câu lạc bộ Sierra có một chiến lược toàn diện để bảo vệ các khu rừng già cỗi ở Mỹ và các nơi khác. Cụ thể ở Amazon, Câu lạc bộ kêu gọi các nhà cho vay và các tổ chức quốc tế xem xét lại các khoản đầu tư của họ ở Brazil sau khi khai thác và phá hủy một cách bất cẩn tài nguyên cho tương lai của nhân loại”, Javier Sierra, phó giám đốc truyền thông của Câu lạc bộ Sierra, cho biết trong một email.

Sierra chỉ ra rằng cả Na Uy và Đức đều đã nói rằng họ sẽ ngừng cung cấp tiền cho việc bảo tồn của Amazon cho đến khi Tổng thống Bolsonaro đảo ngược quy trình.

“Những người phá hủy Amazon và tiếp tay cho nạn phá rừng được khuyến khích thực hiện bởi các hành động và chính sách của chính phủ Bolsonaro. Kể từ khi nhậm chức, chính phủ hiện tại đã dỡ bỏ một cách có hệ thống chính sách môi trường của Brazil”, Danicley Aguiar của Greenpeace Brazil cho biết trên ấn bản vào thứ Năm.

Văn phòng chính sách châu Âu của Quỹ Động vật hoang dã Thế giới (World Wildlife Fund – WWF) cũng đưa ra một tuyên bố vào thứ Năm. “Đối mặt với sự tàn phá sinh thái này, WWF kêu gọi các quốc gia trong khu vực – Brazil, Bolivia, Colombia, Peru, Ecuador, Venezuela, Guyana và Suriname – cùng bảo vệ Amazon, chống phá rừng và giảm các nguyên nhân đằng sau những đám cháy này. WWF cũng kêu gọi EU và các quốc gia thành viên tăng cường nỗ lực hạn chế tác động của tiêu dùng EU đối với nạn phá rừng và phá hủy các hệ sinh thái khác trên thế giới, liên quan đến các mặt hàng như đậu nành, dầu cọ, ca cao hoặc thịt”.

Ngoài ra, nam diễn viên và nhà môi trường Leonardo DiCaprio đã thêm một liên kết quyên góp cho Amazon Watch trên hồ sơ Instagram của mình và đăng về vụ cháy rừng Amazon. Những người nổi tiếng như Jameela Jamil, Jaden Smith và John Cusack cũng đã đưa lên phương tiện truyền thông xã hội để lên tiếng về sự tàn phá dữ dội.

Bạn có thể làm gì để giúp đỡ?

Sau vụ cháy rừng Amazon, bạn có thể tham khảo một số cách để đóng góp xây dựng lại khu rừng:

• Đóng góp cho Mạng lưới hành động rừng nhiệt đới (Rainforest Action Network) để bảo vệ một mẫu rừng nhiệt đới Amazon.
• Đóng góp cho Rainforest Trust để giúp mua đất trong rừng nhiệt đới. Kể từ năm 1988, tổ chức này đã tiết kiệm được hơn 23 triệu mẫu Anh.
• Giảm lượng tiêu thụ giấy và gỗ của bạn. Kiểm tra kỹ với Rainforest Alliance rằng những gì bạn mua được coi là rừng nhiệt đới an toàn. Bạn cũng có thể mua các sản phẩm rừng nhiệt đới an toàn từ trang web của Alliance.
• Giảm lượng thịt bò của bạn. Thịt bò được tìm thấy trong các sản phẩm chế biến và bánh mì kẹp thịt thức ăn nhanh thường liên quan đến nạn phá rừng.
• Quỹ Quốc tế Bảo vệ Thiên nhiên (được gọi là Quỹ Động vật hoang dã Thế giới ở Hoa Kỳ và Canada) hoạt động để bảo vệ các loài trong Amazon và trên toàn thế giới. Bạn có thể đóng góp cho quỹ này bằng cách truy cập đường link này.
• Ecosia.org là một công cụ tìm kiếm trồng một cây cho mỗi 45 tìm kiếm bạn thực hiện.
• Khám phá các kiến ​​nghị của Change.org. Một luật sư ở Rio Branco đã tích lũy được hơn 3 triệu chữ ký để huy động một cuộc điều tra về vụ hỏa hoạn ở Amazon.
• Đóng góp cho Amazon Watch, một tổ chức bảo vệ rừng nhiệt đới, bảo vệ các quyền của người bản địa và hoạt động để giải quyết biến đổi khí hậu.
• Đóng góp cho Đội bảo tồn Amazon (Amazon Conservation Team), hoạt động để chống biến đổi khí hậu, bảo vệ Amazon và trao quyền cho người dân bản địa. Đội bảo tồn Amazon chấp nhận quyên góp và liệt kê chính xác số tiền của bạn dành cho. Bạn có thể giúp trồng cây, tài trợ giáo dục, bảo vệ môi trường sống, mua một tấm pin mặt trời, bảo tồn các vùng đất bản địa và hơn thế nữa.
• Liên lạc với các quan chức được bầu của bạn và làm cho tiếng nói của bạn được lắng nghe.
• Đóng góp cho One Tree Planted, hoạt động để ngăn chặn nạn phá rừng trên toàn thế giới và trong rừng mưa nhiệt đới Amazon. One Tree Planted sẽ giúp bạn cập nhật về Dự án Peru và tác động của cây đối với cộng đồng.
• Ký tên ủng hộ Greenpeace nói với chính phủ Brazil hãy cứu rừng nhiệt đới Amazon và bảo vệ vùng đất của các cộng đồng bản địa và truyền thống.