Bạn có từng thả mình vào miên man những suy tư trên một chuyến xe dài? Dù là hành khách hay người cầm lái, khoảng thời gian ngồi trên xe đều cho ta cơ hội để chìm sâu vào khung trời riêng, đặc biệt là trong không gian khép kíp, nhỏ hẹp của chiếc ô tô cá nhân. Vậy điều gì sẽ xảy ra nếu có một người lạ đột nhiên xuất hiện, phá vỡ bầu không khí cô tịch để đồng hành cùng ta trong cõi riêng tư ấy? Đây là cách nhà văn Haruki Murakami bắt đầu truyện ngắn Drive My Car, và cũng là một trong hai dàn cảnh quan trọng nhất của bộ phim chuyển thể cùng tên do Ryusuke Hamaguchi làm đạo diễn.

Nhân vật chính của Drive My Car là Yusuke Kafuku (Hidetoshi Nishijima), một diễn viên và đạo diễn sân khấu nổi tiếng. Anh có cuộc hôn nhân tưởng chừng viên mãn với nữ biên kịch gia Oto (Reika Kirishima). Sau khi vợ đột ngột qua đời được hai năm, Yusuke được mời làm đạo diễn cho vở kịch Uncle Vanya tại một liên hoan sân khấu ở Hiroshima. Đến đây, anh gặp Misaki Watari (Toko Miura), một cô gái kiệm lời do ban tổ chức chỉ định làm tài xế riêng cho anh. Bắt tay vào việc xây dựng vở kịch, Yusuke cũng tái ngộ Koshi Takatsuki (Masaki Okada), ngôi sao truyền hình trẻ tuổi và điển trai từng có quan hệ bất chính với Oto. Rơi vào hoàn cảnh bị buộc phải đối mặt với những tổn thương từ quá khứ, cùng sự giúp đỡ của nữ tài xế kỳ lạ, Yusuke từng bước chấp nhận và tháo gỡ nỗi ám ảnh mà người vợ quá cố để lại trong mình.

Lòng người như đáy giếng khơi

Phim Drive My Car mở ra với cảnh vợ chồng Yusuke trò chuyện trên giường sau một cuộc ái ân. Oto có thói quen kể cho chồng những câu chuyện ùa đến với cô trong cơn khoái cảm, Yusuke sẽ lắng nghe và ghi nhớ, đôi khi đặt thêm các câu hỏi để vợ phát triển câu chuyện. Cuộc hôn nhân của họ dường như lý tưởng. Hai người không chỉ là vợ chồng mà còn là bạn tri âm và bạn nghề thân thiết nhất của nhau. Cách họ giao tiếp luôn dịu dàng và tương kính, trên môi thường hé một nụ cười mỉm. Nhưng vẫn có điều gì đó không đúng, và điều không đúng này rất sớm được hé lộ.

Hồi mở của Drive My Car cho thấy một kịch bản hôn nhân đồng sàng dị mộng điển hình. Một cặp vợ chồng tưởng chừng là hoàn hảo, thực chất lại đang che giấu bí mật tội lỗi có thể hủy hoại tổ ấm của họ bất cứ lúc nào. Ngay từ lần đầu xuất hiện, dáng hình người vợ đã chìm trong bóng tối, báo hiệu rằng cô mang theo mình những bí ẩn to lớn. Nhiều cảnh quay trong phòng ngủ của hai người được phản chiếu qua tấm gương dài, ngầm chỉ một cuộc hôn nhân xây đắp trên ảo ảnh. Không phải Yusuke và Oto không yêu nhau, nhưng giữa họ thiếu vắng sự thấu hiểu và chấp nhận thật lòng. Trong nỗ lực duy trì cuộc hôn nhân lý tưởng, hai người đều phải đeo mặt nạ. Họ chia sẻ rất nhiều, nhưng lại cất đi những điều quan trọng nhất. Chỉ cần không còn chạm mắt, khuôn mặt hai người sẽ lập tức trở nên vô cảm.

Oto đột ngột qua đời vào đúng ngày cô định phơi bày tâm can với chồng. Phải mất hai năm sau, Yusuke mới lần dò ra đường dẫn vào nội tâm Oto qua cuộc trao đổi miễn cưỡng với Takatsuki, nhân tình của vợ. Thật trớ trêu, tuy là người đầu ấp tay gối với vợ suốt 20 năm, Yusuke chỉ thật sự hiểu cô khi Takatsuki hỏi anh: “Liệu có phải cô ấy muốn được anh lắng nghe nhiều hơn không?”, và “Điều chúng ta nên làm là sống thật với trái tim mình. Nếu anh thực tình muốn hiểu một ai đó, lựa chọn duy nhất của anh là nhìn lại bản thân một cách thẳng thắn và sâu sắc”.

Nữ tài xế Misaki tương phản với Oto trên mọi nghĩa. Cô đơn giản, ít nói, trực tính, làm một công việc gần như chỉ cánh đàn ông chọn. Ngay khi Yusuke tỏ ra nghi ngại khả năng lái xe của cô, Misaki đã thẳng thừng: “Anh không muốn tôi lái xe chỉ vì tôi là phụ nữ thôi phải không?”. Sự khác biệt quá lớn giữa Misaki với người vợ quá cố khiến Yusuke thoải mái, từng ngày hạ bớt đề phòng. Chiếc xe Saab 900 là biểu tượng cho tâm hồn Yusuke, cũ kĩ mà bền bỉ, thủy chung. Một mình chạy xe trên đường dài và nghe tiếng vợ đọc thoại qua cuộn băng casstte là nghi thức đơn độc của anh. Yusuke vốn không thích ai cầm lái tâm hồn mình, lấy lý do là “xe này cũ rồi, khó chạy lắm”. Nhưng từ khi Misaki xuất hiện, anh có thể yên tâm rời khỏi vô lăng, chìm vào giấc ngủ trên chuyến xe có hai người mà ngỡ như không. Chính nữ tài xế cũng nói rằng, “vì anh rất quý chiếc xe nên tôi muốn chăm sóc nó cẩn thận”.

Từ chỗ là những người dưng vô tình chạm mặt nhau trên đường xe – đường đời, giữa Yusuke và Misaki hình thành mối quan hệ gắn bó đầy cảm thông. Điều đáng quý của cả bản truyện lẫn phim là không tình dục hóa mối quan hệ này. Ở một khía cạnh nào đó, tình cảm của Yusuke dành cho Masaki giống cha và con gái hơn. Anh có một đứa con không may mất sớm đúng bằng tuổi Masaki, và Masaki lại bị cha ruột bỏ rơi từ nhỏ. Cả hai đều có những gánh nặng cảm xúc lèn chặt trong lòng. Nương tựa vào nhau, cuối cùng họ cũng có thể trút bỏ bóng ma từ quá khứ để sống trọn vẹn nơi thực tại.

Một kịch bản chuyển thể có linh hồn riêng

Trước hết, phim Drive My Car tái hiện rất trung thành và chân thực bầu không khí trong truyện Haruki Murakami, điều này cho thấy thái độ trân trọng của đạo diễn Ryusuke Hamaguchi với nguyên tác. Xem phim, khán giả không khó nhận ra các đặc trưng tiêu biểu trong phong cách kể chuyện của Haruki như dùng thoại và biểu tượng để dẫn dắt nội dung; nhịp truyện chậm rãi, thiếu vắng cao trào; yếu tố tình dục được đặc tả như một công cụ giao tiếp; đan xen dày đặc những chi tiết hoài cổ: chiếc xe Saab 900, cuộn băng cassette ghi lại lời thoại kịch, đĩa than phát nhạc cổ điển, góc quán bar địa phương mang hơi hướng retro…

Và để thật sự hiểu được thông điệp phim Drive My Car truyền tải, cũng không thể và không nên tách rời bản điện ảnh khỏi nguyên tác là tập truyện ngắn Men Without Women (Những Người Đàn Ông Không Có Đàn Bà). Dù chỉ mượn tên của một truyện duy nhất, đạo diễn Ryusuke thực tế đã khai thác thêm ý tưởng từ hai truyện khác trong tuyển tập là Scheherazade và Kino. Cả ba truyện ngắn đều kết thúc một cách lơ lửng, bỏ ngỏ phần lý giải cho độc giả.

Tuy nhiên khi chuyển tác phẩm lên màn ảnh rộng, Ryusuke đã chọn một cách xử lý rất khác. Chia sẻ với Screen Slate, anh nói: “Tôi không vay mượn hoàn toàn từ nguyên tác. Tôi coi mình như một thiết bị chuyển đổi. Kỹ thuật đầu ra duy nhất mà tôi được trang bị là làm phim, vì vậy tôi trình bày trải nghiệm đọc sách của mình qua phương thức điện ảnh”. Điều này giải thích việc nội dung phim được phóng tác rất nhiều so với bản truyện, không chỉ thêm vào hàng loạt diễn biến mới, đạo diễn kiêm nhà biên kịch còn thay đổi dòng thời gian của câu chuyện.

Thế giới văn hóa

3 cải biên so với nguyên tác của Drive My Car

Các nhân vật trong phim Drive My Car phải chịu bi kịch giằng xé hơn, nhưng đồng thời cũng có kết thúc nhân văn và ít mơ hồ hơn. Đến hồi cuối phim, không chỉ nam chính Yusuke tìm được lối thoát cho nỗi dằn vặt trong lòng, mà cả Masaki cũng vậy. Một diễn viên rất giỏi che giấu cảm xúc và một nữ tài xế lạnh lùng cuối cùng đã có thể bật khóc, nói ra những lời từ tận đáy lòng. Suốt hai hồi đầu bộ phim, chiếc Saab 900 thường được quay từ cao xuống hoặc từ xa lại, tạo cảm giác bé nhỏ và chơ vơ; phía trước kính xe là những đường hầm dài hun hút hoặc xa lộ không thấy điểm dừng. Phải đến đoạn kết, ta mới thấy một cảnh quay xe chạy ra khỏi đường hầm tối tăm, báo hiệu rằng nỗi đau dai dẳng sắp được chuyển hóa.

Nhưng trên hết, sáng tạo lớn nhất trong bản điện ảnh phải kể đến việc khía cạnh nghề nghiệp của Yusuke được khai thác kỹ lưỡng. Vở kịch Uncle Vanya song hành cùng nhân vật xuyên suốt bộ phim, hay nói cách khác là “kịch diễn trong phim”. Mỗi câu thoại kịch được phát ra từ cuộn băng cassette đều phần nào thể hiện suy tư trong lòng nhân vật. Vậy nên Yusuke mới phải thốt lên rằng anh không dám đóng vai bác Vanya một lần nữa, vì “Chekhov thật đáng sợ” và “khi diễn lời thoại của ông, mình sẽ bị lộ con người thật“. Chỉ đến lúc dám đối mặt sòng phẳng với cảm xúc trong lòng, anh mới có đủ can đảm để lại hóa thân vào vở kịch.

Không chỉ vậy, sự góp mặt của các diễn viên đa quốc gia, đa ngôn ngữ (thậm chí có một người câm) trong vở kịch này còn cho thấy nghệ thuật có sức mạnh xóa nhoà ranh giới. Họ không hiểu lời nào của nhau, nhưng vẫn có thể ứng tác tốt và mang đến một vở diễn trọn vẹn là vì tất cả đều nói chung ngôn ngữ nghệ thuật. Những điều phải chôn vùi hoặc né tránh trong sân khấu đời thật, họ có thể giãi bày và ký gửi vào sân khấu kịch. Vậy nên đây cũng là chốn trú ngụ và cứu chuộc tâm hồn người nghệ sĩ. Khi họ đối thoại với nhau trên sàn diễn, thực chất cũng là gián tiếp đối thoại với người xem.

Nỗ lực thể hiện thông điệp kép về khủng hoảng cá nhân và sự giao thoa của nghệ thuật với đời sống mà vẫn giữ được mạch phim hài hòa, tiết chế, Ryusuke Hamaguchi cho thấy tham vọng của anh qua kịch bản Drive My Car. Việc một trong bốn đề cử Oscar của phim có hạng mục Kịch bản chuyển thể xuất sắc không có gì bất ngờ. Là hai ứng cử viên nổi bật đến từ châu Á, truyền thông quốc tế so sánh Drive My Car với Parasite (2019), hy vọng phim lập kỷ lục tương tự tại Oscar. Dù điều này xảy ra hay không, giá trị tự thân của Drive My Car vẫn vẹn nguyên như vậy. Bộ phim là một bản thể riêng biệt và độc đáo, khó mà đặt lên bàn cân với tác phẩm nào khác, kể cả khi tác phẩm đó là truyện nguyên tác.