Bạn nghĩ gì khi nghĩ về bạch tuộc? Hầu hết chúng ta đều biết đến bạch tuộc nhưng đồng thời vẫn thấy xa lạ với chúng. Ngay cả các nhà làm phim về động vật hoang dã cũng rất ít khi chọn loài vật này làm chủ đề độc lập. Vậy nên, việc My Octopus Teacher (tạm dịch: Thầy Bạch Tuộc Của Tôi) thắng giải Phim tài liệu xuất sắc tại Oscar 2021 đã gây bất ngờ lớn.

Mối quan hệ của Craig Foster và cô bạch tuộc khiến các nhà nghiên cứu động vật phải kinh ngạc.

Tác phẩm do Pippa Ehrlich và James Reed đồng đạo diễn, kể về tình bạn lạ kỳ giữa nhà làm phim Craig Foster với một cô bạch tuộc ở rừng tảo bẹ dưới biển Nam Phi. Vượt lên hai thân phận nhỏ bé, câu chuyện còn là ẩn dụ cho mối quan hệ của con người và thiên nhiên, cũng như lẽ sống tinh túy mang lại ý nghĩa cho cuộc đời mỗi chúng ta. Bộ phim được dựng từ tư liệu do chính Craig Foster cùng đồng nghiệp Roger Horrocks quay ròng rã suốt một năm, và mất đến 10 năm hoàn thiện trước khi đến với lễ trao giải Oscar lần thứ 93. Hành trình tái kết nối Là nhân vật chính và là người dẫn chuyện của My Octopus Teacher, Craig Foster chia sẻ rất trung thực về lý do tác phẩm này ra đời. Trước khi bộ phim được bấm máy vào năm 2010, Craig đang phải đối mặt với bệnh trầm cảm và cơn khủng hoảng hiện sinh ở tuổi trung niên. Vốn là một nhà làm phim thành công và có gia đình hạnh phúc, bấy giờ anh mất kết nối với tất cả. “Lý tưởng sống của tôi đã tan vỡ”, Craig kể lại. Trong nỗ lực vượt qua hố sâu ấy, Craig chọn cách trở về với quê nhà Cape Town, nơi anh lớn lên cùng những mỏm đá nhọn vùng giữa triều và rừng tảo bẹ bên bờ Đại Tây Dương.

Bí quyết sống

Tại sao chúng ta nên tìm về với thiên nhiên?

Cape Town còn có tên khác là The Cape of Storms (Mũi Bão Tố), cái tên đã cho thấy đặc điểm địa lý của vùng đất này. Không có quá nhiều sự can thiệp của con người, Mũi Bão Tố là một trong những môi trường hoang dã, đáng sợ nhất trên Trái đất. Nhưng cũng bởi lẽ đó, hệ sinh thái tự nhiên của rừng tảo bẹ nơi đây vẫn giữ được nét nguyên sơ và trù phú – “như một bộ não vĩ đại dưới đáy đại dương đã vận hành suốt hàng triệu năm qua”. Muốn tái kết nối với tuổi thơ, Craig học lại cách lặn biển mà không có thiết bị lặn hỗ trợ, ngâm mình trong làn nước lạnh 8-90C để trí não được kích thích và cảm nhận thật rõ sức mạnh của sự sống. Phương pháp nhanh chóng chứng minh hiệu quả, khơi dậy trong Craig niềm hứng thú với việc chụp ảnh và quay phim tưởng đã lụi tàn. Ban đầu, anh gọi mỗi chuyến lặn biển là một lần đi thăm “hành tinh khác”. Nhưng tâm thế ấy dần thay đổi kể từ ngày Craig tình cờ gặp gỡ cô bạch tuộc, nhân vật về sau được anh xem như tri kỷ dưới đại dương.

Bạch tuộc là một trong những sinh vật thông minh và bí ẩn bậc nhất của đại dương.

Dù trải qua tuổi thơ bên bờ biển, Craig vốn không có nhiều hiểu biết về bạch tuộc. Một trong những nguyên nhân chính là bạch tuộc vốn không gần gũi con người và rất giỏi lẩn trốn. Với hệ thần kinh chạy dọc 8 cánh tay và khoảng 2.000 giác hút hoạt động như những ngón tay, bạch tuộc rất nhạy cảm với môi trường xung quanh. Chúng là loài thông minh nhất trong số các động vật thân mềm, có trí tuệ ngang ngửa chó, mèo hoặc thậm chí một loài linh trưởng bậc thấp. Tuy nhiên, vào lần đầu tiên chạm mặt, Craig chưa biết những kiến thức này. Anh chỉ cảm nhận được ở cô bạch tuộc một sức hút đặc biệt, đủ để anh lên kế hoạch đồng hành cùng cô trong hơn 300 ngày không ngừng nghỉ.

Suốt gần một năm đó, Craig đóng vai người theo dấu cô bạch tuộc. Anh tự mình khám phá cuộc sống hằng ngày của cô, cách cô săn mồi, ăn uống, nghỉ ngơi, chống trả với thiên địch, vui đùa và làm mẹ. Bằng lòng kiên trì và tôn trọng, Craig dần được cô tin tưởng và có lẽ là yêu mến. Không còn cảnh giác ngụy trang mỗi khi thấy anh, cô bạch tuộc đã chủ động với tay ra làm quen và thậm chí còn sà vào lòng anh thư giãn. Đây là điều khiến các nhà nghiên cứu động vật phải kinh ngạc. Alex Schnell, nhà nghiên cứu tâm lý tại Đại học Cambridge công nhận rằng: “Kết nối thân mật của Craig và cô bạch tuộc, một loài vật nổi tiếng là khó gần, khiến bộ phim đặc biệt gây xúc động”. 

Từ kết nối đặc thù ấy, Craig dần mở rộng kết nối với toàn bộ hệ sinh thái bao quanh cô bạch tuộc. Anh ý thức được tầm quan trọng của từng loài vật nhỏ nhất, hiểu cơ chế vận hành tinh vi của rừng tảo bẹ mà anh cho là còn thông thái hơn cả mình. Mỗi phút giây trong cuộc đời ngắn ngủi của cô bạch tuộc nhắc anh nhớ về sinh mệnh mong manh của chính mình và người thân. Vẻ đẹp bi tráng của thiên nhiên nhắc anh nhớ về nguồn cội thật sự của loài người và lý do mình tồn tại. Qua đó, Craig tái kết nối được với từng mảnh ghép cuộc sống và bình thản hơn trước những sóng gió trong tâm hồn.

Bộ phim tuân theo quy tắc dựng ba hồi kinh điển, với phần khai đề mang tính giới thiệu, nhịp điệu câu chuyện diễn ra ở phần giữa và khép lại bằng một cái kết trọn vẹn. Theo dấu cuộc đời cô bạch tuộc, người xem sẽ được trải nghiệm đủ mọi cung bậc cảm xúc. Có nhiều giây phút hân hoan và cũng không thiếu những khoảnh khắc khiến ta phải rưng rưng. Tuy vậy, điều làm nên sự khác biệt của bộ phim không nằm ở bản thân câu chuyện mà là ở cách kể chuyện. Khác với các phim tài liệu thiên nhiên trước đó, người dẫn chuyện của My Octopus Teacher không tham gia với tư cách “kẻ ngoài cuộc”, chỉ cung cấp các thông tin khoa học hoặc thuyết minh. Craig xuất hiện trong vai trò nhân vật, khám phá thiên nhiên bằng lòng hiếu kỳ và sơ tâm chân thành. Cứ mỗi tuần lặn biển, anh lại có một phát hiện mới để đóng góp cho ngành hải dương học. Phải trực tiếp hòa mình vào thiên nhiên, ta mới thấy hiểu biết của con người hạn hẹp đến nhường nào.

Du lịch

6 địa điểm thiên nhiên giúp bạn chữa lành tâm hồn

Thiên Nhiên là Nhà

Khi cô bạch tuộc chào đón Craig giữa rừng tảo bẹ dưới nước, anh không còn cảm thấy mình chỉ là vị khách đơn thuần ghé thăm. Anh nhận ra mình là một phần của nơi này; hay nói đúng hơn, là một phần của thiên nhiên. Thật vậy, xã hội công nghiệp, những tiến bộ công nghệ và sự phát triển đô thị dần khiến con người sống xa cách với thiên nhiên. Dường như cuộc đời mỗi con người hiện đại đều đã được lập trình sẵn để chạy khớp vào một hệ thống bánh răng khổng lồ, quay đều đến nỗi chúng ta lãng quên nguồn gốc thật sự của mình.

Hành trình trở về nhà của Craig Foster thực ra là hành trình trở về với thiên nhiên, với nguồn cội. Anh dành cho thiên nhiên lòng tôn kính và trân trọng. Anh không đặt tên cho cô bạch tuộc hay bất cứ sinh vật nào khác dưới biển, không cố nhân tính hóa để khiến chúng gần gũi hơn với con người. Ngược lại, anh thử học cách suy nghĩ như bạch tuộc, lặn như một loài lưỡng cư, thích nghi với đời sống dưới nước. Khi các cuộc chiến sinh tồn nổ ra, dù xót thương cho cô bạch tuộc, anh không can thiệp mà chỉ đứng một bên quan sát. Thiên nhiên có quy luật cân bằng của riêng nó. Việc tốt nhất chúng ta có thể làm là lắng nghe, thật chân thành và tỉ mỉ, những điều thiên nhiên kể bằng ngôn ngữ vô hình.

Không chỉ là người dẫn chuyện đơn thuần, Craig Foster thực sự là một nhân vật trong bộ phim của chính mình.

Trong cuốn sách The Soul of an Octopus, nhà tự nhiên học Sy Montgomery chứng minh rằng bạch tuộc có thể nhận ra và phân biệt những con người khác nhau, chúng cũng có cá tính riêng. Tác giả, Bác sĩ Deepak Chopra tuyệt đối đồng tình. Trong cuốn sách Metahuman, ông nói trên bình diện ý thức, con người và bạch tuộc là bình đẳng. Bạch tuộc chỉ là một đại diện đơn cử của thiên nhiên, ngôi nhà chung mà ngoài con người, còn vô vàn sinh vật với vô vàn tiềm năng khác đang cùng sinh sống. Bài học này một lần nữa được nhắc lại trong My Octopus Teacher.

Ở cuối phim, Craig bày tỏ: “Khi bạn lặn xuống vùng nước đó, cảm giác vô cùng tự do. Mọi nỗi lo lắng, mọi vấn đề, mọi rắc rối trong cuộc sống đều tan biến”. Anh biết ơn cô bạch tuộc nói riêng và rừng tảo bẹ nói chung đã giúp mình tái sinh. Để đền đáp, anh không chỉ cùng các đồng nghiệp tạo nên bộ phim mà còn đồng sáng lập tổ chức Sea Change Project – một cộng đồng mở của các thợ lặn nguyện dành trọn đời để bảo tồn khu rừng tảo bẹ Cape Town.