Nghệ thuật luôn hiện hữu xung quanh chúng ta, là bản ghi chú văn hóa và lịch sử

Sẽ là lẽ thường tình nếu đại đa số mọi người cho rằng nghệ thuật là những bức tranh, tượng điêu khắc tinh xảo được trưng bày tại các bảo tàng. Dù vậy, khái niệm nghệ thuật lại bao quát nhiều ý nghĩa hơn giới hạn liên tưởng ấy. Đó có thể là bất cứ thứ gì được tạo ra bởi sự sáng tạo và kỹ năng của con người nhằm mục đích thể hiện hoặc khơi gợi cảm xúc. Nếu hiểu theo nghĩa rộng, những tác phẩm nghệ thuật đã tồn tại từ thuở khai sinh của loài người.

Nghệ thuật phản ánh sự phát triển và tiến hóa của một người cũng như sự phát triển của nhân loại. Dưới hình thức là một ngôn ngữ phổ quát, là sự thể hiện bản chất con người sâu sắc nhất, nghệ thuật luôn là phương tiện để theo dõi các sự kiện hằng ngày, có vai trò giống như một cuốn nhật ký bằng hình ảnh. Nghệ thuật vượt thời gian, là minh chứng cho những thời đại khác nhau trong lịch sử loài người. Từ họa tiết hình học và động vật được tìm thấy trong các bức tranh hang động thời tiền sử, đến tranh chân dung thời Phục Hưng, mỗi tác phẩm là một cửa sổ nhỏ dẫn vào lối sống của con người ở các thời kỳ khác nhau. Chúng ta có thể theo dõi các xu hướng văn hóa hiện tại và học hỏi từ những thách thức xã hội trong quá khứ. Nghệ thuật kết nối chúng ta với tổ tiên, dòng dõi, giúp chúng ta lưu trữ tinh hoa thời đại cho thế hệ tương lai. 

Cầu dẫn nước Pont Du Gard, Đấu trường La Mã, Parthenon của Hy Lạp… là những công trình văn hóa vẫn còn tồn tại đến ngày nay, giúp cho chúng ta có được cái nhìn sâu sắc hơn về lịch sử của xã hội La Mã cổ đại.

Trước cả khi loài người được hình thành, nghệ thuật vốn dĩ đã tồn tại trong đời sống của thế giới tự nhiên. Vẻ đẹp của thiên nhiên, với màu sắc rực rỡ, hoàng hôn tráng lệ và âm thanh huyền diệu, là những gì đã kích hoạt khía cạnh sáng tạo của con người. Và kể từ lúc loài người hình thành, nghệ thuật bắt đầu song hành cùng đời sống của nhân loại cho đến tận bây giờ.

Thế giới văn hóa

Tiếp cận nghệ thuật trong kỷ nguyên ảo

MỘT KHÍA CẠNH không thể tách rời CỦA CUỘC SỐNG

Giống như ngôn ngữ và tiếng cười, sáng tạo là một hành vi tự nhiên, cơ bản và nguyên thủy. Tất cả chúng ta sinh ra đều có một năng lực nhất định để sáng tạo và thể hiện bản thân thông qua nghệ thuật. 

Nghệ thuật tác động đến mọi khía cạnh trong cuộc sống và rất khó để định lượng mức độ ảnh hưởng của nó. Phải công nhận một điều rằng nền văn minh của chúng ta được hình thành dựa trên sự sáng tạo. Từ việc chế tạo ra vũ khí, hình thành chữ viết, xây dựng những nơi trú ẩn đầu tiên… tất cả đều là hình thái của việc sáng tạo nghệ thuật. Bất cứ thứ gì do con người tạo dựng đều là sự sáng tạo nghệ thuật, dựa trên trí tưởng tượng của con người. Và qua thời gian, con người cùng với tư duy sáng tạo đã đưa nghệ thuật phát triển rộng mở, từ đó hình thành nên âm nhạc, các công trình kiến trúc, sự ra đời của hội họa, sách vở, những hình thức mỹ thuật trong thời hiện đại… Chúng ta cần nghệ thuật vì nó khiến chúng ta trở thành con người hoàn chỉnh, cho con người sức mạnh để nhào nặn và định hình cuộc sống.

Hình một con ngựa vẽ trên vách hang động Lascaux, cách đây khoảng 16.000 năm.

Nghệ thuật chạm đến những khía cạnh sâu sắc nhất của con người và cho phép chúng ta thể hiện những khía cạnh đó. Nghệ thuật giống như một người bạn tốt, cho chúng ta tự do và không gian để sáng tạo và khám phá tài năng của mình. Khi chúng ta cảm thấy khó khăn để thể hiện những cảm xúc hoặc cần sự minh mẫn về tinh thần, nghệ mang lại cho chúng ta một lối thoát. Nó kết nối chúng ta với những suy nghĩ, cảm xúc, nhận thức cũng như thực tế và trải nghiệm bên ngoài của chúng ta. Giáo sư Semir Zeki, nhà sinh vật học thần kinh tại Đại học London, khẳng định rằng khi chúng ta nhìn chằm chằm vào những tác phẩm nghệ thuật ấn tượng, hay nghe một bài hát hay, não bộ của chúng ta được kích thích tăng mức độ dopamine như khi chúng ta yêu.

“How Arts heals the wound of war?” (Nghệ thuật đã làm lành vết thương chiến tranh như thế nào?”) là một dự án sử dụng nghệ thuật để giúp đỡ những người lính và cựu chiến binh phục hồi sau những tổn thương não và rối loạn căng thẳng hậu chấn thương tâm lý (PTSD). Họ được yêu cầu làm những mặt nạ như trên và đặt cho mỗi nỗi đau của mình một gương mặt. Melissa Walker – người sáng lập dự án – rất vui vì cô đã giúp cho họ giảm đi sự căng thẳng, giận dữ và rời đi với những cảm xúc nhẹ nhõm hơn”.

Cuộc sống nhiều bộn bề công việc, cạnh tranh, con người đôi khi phải đeo lên bộ mặt vui tươi, nhưng bên trong tâm hồn lại là rất nhiều nỗi buồn và hối tiếc mà ta không thể biểu hiện ra. Nghệ thuật khẳng định với ta rằng, mọi cuộc đời tốt đẹp đều đong đầy những lo lắng, đớn đau, cô đơn và phiền muộn bên trong ấy. Và nỗi buồn của ta luôn được đồng cảm, thông qua các tác phẩm nghệ thuật.

Trong BST Face cachée (Dark Side – Mặt tối) 2018, nghệ sĩ Hom Nguyen đã lột tả “mặt tối” trong tâm hồn mỗi người với duy nhất hai tông màu trắng và đen. Mặt sáng như thể những khía cạnh tốt đẹp muốn được bày tỏ ra bên ngoài, còn mặt tối là những cảm xúc đôi khi “xấu xí”, muốn được giấu kín đi, chỉ nội tại mới thấu hiểu.

Vậy đâu là ranh giới giữa nghệ thuật và phi nghệ thuật? Trái tim sẽ cho chúng ta câu trả lời. Có thể những gì bạn xem là nghệ thuật không khớp với những gì người khác nhìn thấy – nhưng chẳng ai đúng ai sai cả. Chìa khóa để tạo nên một tác phẩm là sự kết hợp của hai yếu tố: sáng tạo và cảm xúc. Nghệ thuật không phải là mảnh đất tiềm năng của trí não, của những phân tích lạnh lùng, rạch ròi đòi hỏi sự chính xác mà xét đến cùng, đó là câu chuyện của tâm hồn. Mỗi con người lại có những trải nghiệm khác nhau, tâm hồn của họ vì thế cũng dành cho những khía cạnh cảm xúc khác nhau, khiến cho hành trình sáng tạo luôn luôn bí ẩn, mới lạ, đầy thách thức. Và chẳng phải vẻ bí hiểm và phi lý là một phần tất yếu của cuộc sống sao?