Hình ảnh phù thủy trên màn bạc có sự chuyển biến rõ rệt trên màn ảnh rộng.

Sự tiến hóa của phù thủy: những nền móng đầu tiên

Trong nhiều thế kỷ, nhân vật phù thủy chiếm giữ một không gian lớn và gây ra nhiều tranh cãi trong văn hóa đại chúng. Từ thế kỷ 15 đến thế kỷ 17, trong văn chương lẫn điện ảnh, kịch nói, các nhân vật phù thủy luôn bị đàn áp và lên án. Họ phải đối mặt với những số phận thảm khốc như bị thiêu sống, bị phỉ báng và đóng vai trò là vật tế thần. Họ được mô tả là những phụ nữ đi chệch khỏi các chuẩn mực thông thường hoặc nắm giữ quyền lực, sức mạnh, phép lạ và do đó, bị chính cộng đồng thậm chí gia đình bỏ rơi. 

Tuy nhiên, trong văn hóa đương đại, những phù thủy đã trải qua một sự biến đổi mạnh mẽ. Ngày nay, phù thủy được tôn vinh và đón nhận vì những điều khác biệt, sức mạnh, sự độc lập và vẻ đẹp quyến rũ. Họ có những phẩm chất mang tính “con người”, thách thức những quan niệm thông thường về nữ tính và quyền lực. Các phù thủy đóng vai trò là biểu tượng phản kháng chống lại các hệ thống và hệ tư tưởng áp bức, truyền cảm hứng cho khán giả chấp nhận sự độc đáo và tính riêng biệt của chính họ.

Bewitched, một bộ phim truyền hình nổi tiếng được phát sóng vào những năm 1960, trùng hợp với giai đoạn trỗi dậy của làn sóng nữ quyền thứ hai đã đánh dấu một sự thay đổi đáng kể trong cách miêu tả phụ nữ trên truyền hình. Bộ phim xoay quanh nhân vật Samantha, một phù thủy kết hôn với một người đàn ông phàm trần tên là Darrin Stephens và cố gắng vượt qua những thử thách của cuộc sống ngoại ô trong khi che giấu phép thuật của mình.

Nhân vật Samantha trong hành trình đấu tranh để cân bằng giữa sức mạnh siêu nhiên và mong muốn có một cuộc sống bình thường ở ngoại ô dần dần giác ngộ và từ chối những chuẩn mực, kỳ vọng về giới tính truyền thống. Bất chấp những nỗ lực của cô để tuân thủ các thước đo xã hội bằng cách mặc những chiếc váy xòe in họa tiết, những bộ áo len và những lọn tóc xoăn, Samantha không bao giờ có thể hòa nhập được. Thay vào đó, cô lật đổ quyền lực của chồng và sử dụng phép thuật như một cách khẳng định quyền tự chủ và độc lập.

Bewitched đánh dấu một sự thay đổi đáng kể trong cách miêu tả phụ nữ trên truyền hình.

Bằng cách lấy phù thủy làm tâm điểm của bộ phim sitcom, Bewitched nêu bật cách mà cuộc sống của phụ nữ được định hình bởi những kỳ vọng và ràng buộc của cộng đồng. Cuộc đấu tranh của Samantha để dung hòa khả năng phép thuật với mong muốn có một cuộc sống “bình thường” phản ánh cuộc đấu tranh rộng lớn hơn của phụ nữ nhằm khẳng định quyền tự chủ và tự quyết của họ trong một thế giới do nam giới thống trị.

Từ loạt phim truyền hình kinh điển như Bewitched trong thập niên 60 và 70 cho đến những bộ phim mang tính biểu tượng như Practical Magic và The Witches of Eastwick, mụ phù thủy dần xuất hiện thường xuyên hơn trên màn ảnh, trở thành một nhân vật cuốn hút và mạnh mẽ, bất chấp mọi thách thức và chuẩn mực. 

Từ khuôn mẫu đến quyền lực

Chân dung phù thủy trong văn hóa đại chúng được minh họa rõ nét nhất bằng các nhân vật mang tính biểu tượng như Phù thủy độc ác của phương Tây Elphaba và Phù thủy tốt bụng Glinda trong tiểu thuyết Phù Thủy xứ Oz. Tại đây, hình ảnh mụ phù thủy độc ác, được điển hình hóa bởi nhân vật Elphaba với làn da xanh, chiếc mũi mỏ và mụn cóc, có nguồn gốc từ những khuôn mẫu và định kiến ​​lịch sử. 

Elphaba là hiện thân của những khuôn mẫu cho rằng cái ác được đánh đồng với sự xấu xí, đặc biệt là ở phụ nữ. Ngược lại, Glinda được miêu tả là xinh đẹp, nhân từ và nổi bật với những chiếc váy bồng bềnh bằng kẹo bông gắn những ngôi sao và ánh sáng lấp lánh. Vẻ ngoài của Glinda phản ánh những lý tưởng truyền thống về tính nữ và vẻ đẹp, củng cố quan niệm rằng cái thiện và cái đẹp vốn có mối liên hệ mật thiết với nhau. 

Chân dung phù thủy được minh họa rõ nét nhất bằng các nhân vật mang tính biểu tượng trong Phù Thủy xứ Oz.

Tuy nhiên, cũng trong Wicked, dựa trên vở nhạc kịch Broadway nổi tiếng lấy cảm hứng từ Phù thủy xứ Oz, vai diễn nhân vật phù thủy Elphaba vẫn thách thức những khuôn mẫu truyền thống theo nhiều cách. Elphaba được miêu tả là một nhân vật đa diện với đời sống nội tâm phong phú và khao khát phức tạp. Nhưng thay vì là một nhân vật phản diện một chiều, cô được miêu tả là một nhân vật bị hiểu lầm, người phải vật lộn với các vấn đề về danh tính, chịu đựng sự phân biệt đối xử và bất công xã hội. Sự khác biệt so với khuôn mẫu truyền thống về phù thủy là những sinh vật hoàn toàn xấu xa hoặc độc ác cho phép khán giả đồng cảm với Elphaba và coi cô như một nhân vật đáng thương hơn là một nhân vật phản diện.

Hơn nữa, Wicked khám phá các chủ đề về tình bạn, tình yêu và sự yêu thương bản thân. Tình bạn của Elphaba với Glinda, một nhân vật trung tâm khác, đóng vai trò là động lực trong câu chuyện, nêu bật tầm quan trọng của sự đoàn kết và cảm thông giữa giới nữ. Hành trình hướng tới sự chấp nhận bản thân và rèn giũa phép thuật của Elphaba thể hiện cách cô học cách khai thác sức mạnh của mình để tích cực thay đổi, hướng tới cuộc sống đáng kỳ vọng thay vì khuất phục trước những kỳ vọng hoặc định kiến.

Nhân vật phù thủy Elphaba vẫn thách thức những khuôn mẫu truyền thống theo nhiều cách.

Tương tự với Wicked, The Witch (2018) cũng phá bỏ những định kiến truyền thống về phù thủy bằng cách trình bày một mô tả có căn cứ và chính xác hơn về mặt lịch sử của thuật phù thủy. Lấy bối cảnh ở New England thế kỷ 17, bộ phim khám phá các chủ đề về chủ nghĩa cuồng tín tôn giáo và sự cô lập, khắc họa rõ nét những khó khăn mà những người phụ nữ “khác biệt” phải đối mặt.

Một trong những điểm khác biệt quan trọng so với khuôn mẫu truyền thống trong The Witch là miêu tả nhân vật chính, Thomasin, là thiếu nữ trẻ đang vật lộn với tính dục, tuổi mới lớn và sự độc lập. Thay vì là một nhân vật độc ác hay ma quỷ, Thomasin được miêu tả là một nhân vật chính đầy thiện cảm, với vẻ ngoài đáng yêu, tốt bụng phải chịu đựng sự nghi ngờ và ngược đãi bởi chính gia đình của cô. Bức chân dung này thách thức quan niệm về phù thủy vốn dĩ là xấu xa hoặc nguy hiểm, nêu bật những cách mà nỗi sợ hãi và định kiến ​​có thể biến những cá nhân bị gạt ra ngoài lề xã hội thành quỷ dữ.

Thay vì là một nhân vật độc ác hay ma quỷ, Thomasin là một nhân vật đầy thiện cảm, với vẻ ngoài đáng yêu.

Không còn là những người đàn bà già nua, hốc hác, các phù thủy hiện đại được xây dựng một cách quyến rũ, tự tin. Sự thay đổi trong cách thể hiện này thách thức những định kiến truyền thống về phù thủy là xấu xí hoặc quái dị, khẳng định vẻ đẹp vốn có và sức mạnh của nữ tính không nằm ở bề ngoài. Các tác phẩm chuyển thể gần đây, bao gồm Maleficent, A Discovery of Witches, The Craft: Legacy hay Suspiria tiếp tục khám phá sức hấp dẫn và sự huyền bí của phù thủy, mang đến cho khán giả những cách hiểu và định nghĩa mới về nguyên mẫu lâu đời này. 

Hơn thế, sự tiến hóa của nhân vật phù thủy phản ánh những thay đổi rộng lớn hơn trong thái độ xã hội đối với giới tính, quyền lực cũng như sự công nhận tầm quan trọng của tính đa dạng, hòa nhập và tôn trọng sự khác biệt trong cộng đồng. Trong tương lai gần, các phù thủy tiếp tục chinh phục màn bạc với cái tên đầy tiềm năng Wicked (2024) đánh dấu màn hợp tác của dàn diễn viên toàn sao bao gồm Ariana Grande, Cynthia Erivo, Dương Tử Quỳnh, Jonathan Bailey… dự kiến phát hành ngày 27/11/2024.