Không thể nói rằng lễ trao giải Oscar 2023 là khung cảnh huy hoàng cho tính nữ, nếu chúng ta đang đi tìm một hình tượng nữ hoàn hảo. Có lẽ đây là lần đầu Oscar có một danh sách đề cử Nữ diễn viên chính xuất sắc bao gồm những vai khó chiếm thiện cảm của khán giả. Trên hành trình đến đêm trao giải, các lựa chọn đề cử khác của Viện Hàn lâm Khoa học và Nghệ thuật Điện ảnh Mỹ cũng gây ra ít nhiều tranh cãi. Giới điện ảnh và truyền thông quốc tế sớm nhận ra việc có rất ít nhà làm phim nữ tiến sâu tại Oscar 2023. Nữ đạo diễn duy nhất có tác phẩm lọt vào danh sách đề cử – Sarah Polley – đã không nén được thất vọng khi bày tỏ cùng Vogue UK: “Tôi hạnh phúc và tự hào về thành tựu của nhóm mình, nhưng cũng buồn thay cho những bộ phim xuất sắc của các nhà làm phim nữ da màu đã không được vinh danh năm nay. Đây lẽ ra là năm lịch sử của họ”.

Cate Blanchett vào vai nhạc trưởng Lydia Tár trong phim Tár, một vai diễn phá vỡ “công thức nữ quyền” phổ biến.

Tuy nhiên, ở khía cạnh khác, tập hợp các vai nữ chính khó cảm mến của Oscar 2023, lại đồng thời truyền tải một thông điệp quan trọng của phong trào bình đẳng giới – bất luận là đàn ông hay phụ nữ, chúng ta đều là những con người bất toàn và có quyền mắc sai lầm.

NHỮNG CHUYỆN ĐỜI KHÔNG CỦA RIÊNG AI

Trước thềm Oscar 2023, Cate Blanchett có dịp gặp gỡ và trò chuyện cùng Dương Tử Quỳnh tại một chuyên đề của trang Variety. Hai minh tinh lần lượt tiết lộ rằng nhân vật của họ trong Tár và Everything Everywhere All at Once (EEAAO) – bộ đôi ứng cử viên sáng giá cho giải Nữ diễn viên chính xuất sắc – đều vốn được viết cho đàn ông. Ngoài ra còn có một điểm chung khác, đó là hai nhân vật nữ Lydia Tár và Evelyn Wang đều phải trải qua quá trình tự hủy hoại (self-destruction), khủng hoảng nội tâm và chạy trốn khỏi chính mình. Hai bộ phim khác biệt trên hầu hết mọi khía cạnh lại có những nét tương đồng thú vị như vậy.

Dương Tử Quỳnh đã yêu cầu đạo diễn và biên kịch phim EEAAO phải xây dựng nhân vật Evelyn sao cho không ai còn nhớ tới cô ngoài đời nữa. “Bởi vì tôi không phải một người mẹ nhập cư gốc Á, điều hành một tiệm giặt là. Evelyn cần có tiếng nói của riêng cô ấy”. Bộ phim với nội dung cốt lõi xoay quanh tình cảm gia đình và sự đứt gãy giữa các thế hệ, đã đưa một bà mẹ tuổi trung niên lên làm siêu anh hùng đa vũ trụ. Người mẹ ấy không hề hoàn hảo. Bà chịu ảnh hưởng từ những quan niệm bảo thủ của một gia đình gốc Á, gặp khó khăn trong việc giao tiếp cùng cô con gái tuổi mới lớn, luôn thấy mệt mỏi và hối tiếc với những quyết định cuộc đời mình. Rũ bỏ hình tượng quý phái và đẹp đẽ từ Memoirs Of A Geisha hay Crazy Rich Asian, Dương Tử Quỳnh trong EEAAO chỉ là một phụ nữ lao động bình dân, mặt mũi bơ phờ và tâm tính không mấy dễ chịu. Nhưng màn hóa thân này lại khiến cô biết ơn và mãn nguyện. Cô nói trong cuộc trò chuyện với Cate Blanchett: “Tôi cảm thấy đó là hình ảnh của đa số con người. Chúng ta cứ thầm lặng cúi đầu mà sống trong đời này vì không đủ thành công, không đủ giỏi giang. Nhưng hãy nhìn xem một người phụ nữ tưởng chừng tầm thường có thể trở nên phi thường thế nào”.

Dương Tử Quỳnh (thứ 3 từ trái sang) đã khắc họa xuất sắc chân dung một bà mẹ châu Á trong Everything Everywhere All at Once.

Sao & Style

Dương Tử Quỳnh: Biểu tượng thanh lịch "chinh chiến" thảm đỏ hơn hai thập kỷ

“Đa số con người” là cách dùng từ đáng chú ý, bởi dù vào vai một người mẹ, Dương Tử Quỳnh không cho rằng khủng hoảng nội tâm là chuyện riêng của một giới. Cate Blanchett hẳn phải gật đầu ngay với quan điểm ấy. Khi nhận vai nhạc trưởng Lydia Tár, cô đã treo uy tín của mình lên sợi chỉ mành – một quyết định khiến Dương Tử Quỳnh không khỏi thán phục: “Những nghệ sĩ không đủ tự tin vào bản thân thường không dám nhận kiểu vai diễn đó”. Nhân vật Lydia Tár cơ bản là một nhạc trưởng lạm quyền, ái kỷ và có vấn đề đạo đức. Dù là nữ nhạc trưởng đầu tiên của dàn nhạc danh giá Berlin Philharmonic, cô không tận dụng vị trí ấy để thật sự hỗ trợ cho những nữ nghệ sĩ khác, mà chủ yếu là tận hưởng hào quang cá nhân. Trong Tár, cô ném bìa đĩa của các nhạc trưởng nam xuống chân, nhưng cũng phản bội lòng tin của những người phụ nữ yêu thương mình. Cách xây dựng hình tượng nữ này gây sốc cho cả trong và ngoài giới điện ảnh, không liên quan chút nào đến “công thức nữ quyền” đại chúng vẫn quen thuộc.

Nhưng Tár không kể chuyện nữ quyền. Đứng trước một số lời chất vấn và chỉ trích rằng bộ phim là sự xúc phạm tới tính nữ, Cate Blanchett chia sẻ: “Bộ phim nói về khả năng tha hóa con người của quyền lực. Và quyền lực không phân chia giới tính”. Trước những cám dỗ, đàn ông hay phụ nữ cũng đều là con người và đều có thể sa lầy. Nhân vật nữ nhạc trưởng phải chịu kết cục cay đắng ở cuối phim, không hề được khoan nhượng chỉ vì cô là phụ nữ hay một trường hợp đặc biệt của làng nhạc. Xét ở khía cạnh nào đó, thưởng phạt công minh cũng là một loại bình đẳng.

CÁCH BIỂU HIỆN TÍNH NỮ MỚI CỦA ĐIỆN ẢNH HOLLYWOOD

Ngoài bà mẹ trầm uất và nữ nhạc trưởng ái kỷ, bảng đề cử Nữ diễn viên chính xuất sắc của Oscar 2023 còn có vai một phụ nữ nghiện rượu (Leslie trong phim To Leslie), một người vợ và người mẹ không chung thủy (Mitzi trong phim The Fabelmans) và một cô đào có tâm lý cũng như đời sống riêng tư bất ổn (Marilyn Monroe trong phim Blonde). Một danh sách khiến người ta khó mà không nhíu mày với sự lựa chọn của Viện Hàn lâm Khoa học và Nghệ thuật Điện ảnh Mỹ.

Nhưng hãy thử lý giải theo cách lạc quan nhất. Đứng từ góc độ điện ảnh, đây đều là những nhân vật phức tạp, đòi hỏi kỹ năng diễn xuất cao và hơn hết là tinh thần lăn xả cho vai diễn. Đứng từ góc độ đời sống, đây đều là những con người nhiều khiếm khuyết, đòi hỏi khán giả phải có lòng bao dung sâu sắc để thấu cảm và chấp nhận họ. Trong số đó, có hai nhân vật được lấy hình tượng từ đời thực (Marilyn Monroe và Mitzi, mẹ của đạo diễn nổi tiếng Steven Spielberg). Họ không dễ mến nhưng đều gần gũi với hiện thực cuộc sống, nơi mỗi con người đều vì rất nhiều lý do mà dần trở nên khác lạ với chính mình. Chính cái “thật” đó làm họ sống động và đẹp, đẹp như một con người bất toàn, vượt thoát khỏi khung hình và khỏi khuôn mẫu giới tính sẵn có.

Hình tượng Marilyn Monrie trong phim Blonde

Trở lại với cuộc trò chuyện giữa Cate Blanchett và Dương Tử Quỳnh. Cate bình luận rằng cô cảm thấy cả hai nhân vật Lydia Tár và Evelyn Wang đều kìm nén trong mình một cơn thịnh nộ lớn. Dù thế, cô không nhìn nhận thịnh nộ là tiêu cực. Cảm giác bức bối và đau đớn có thể là một phần tất yếu của sự sáng tạo, khi ta bùng nổ thì ý tưởng cũng bùng nổ. Dù là phụ nữ hay đàn ông đều không nằm ngoài quy luật này. Được thể hiện cảm xúc mà không bị rào trong một khuôn mẫu giới tính nào, đó cũng là tự do.

Leslie trong To Leslie (trái) hay Mitzi trong The Fabelmans (phải) đều là những người phụ nữ đầy khiếm khuyết và gần gũi với hiện thực cuộc sống.

Và sẽ là bất công với Oscar 2023 nếu không nhắc đến đề cử phim hay nhất cho Women Talking do nữ đạo diễn Sarah Polley dẫn dắt. Một câu chuyện về tính nữ điển hình hơn của Hollywood, nơi có những người đàn ông bạo ngược và phụ nữ thuần túy là nạn nhân của xã hội nam trị. Nhưng đó chỉ là mở đầu mà thôi. Ngay cả trong câu chuyện này, phụ nữ cũng là tập hợp một nhóm những cá tính riêng biệt, có suy tư phong phú và quan điểm cá nhân độc lập. Khi bị áp bức đến ngưỡng chịu đựng, họ ngồi lại cùng nhau để bàn bạc, trưng cầu dân ý và làm cách mạng – một cách bung tỏa thịnh nộ có chiến lược. Trong số ấy, cũng có nhân vật nữ là “cừu đen” muốn bảo toàn lề thói cũ và chống lại sự tiến bộ. Câu chuyện được chuyển thể từ tiểu thuyết cùng tên và dựa trên sự kiện có thật, vì vậy hình tượng phụ nữ ở đây cũng rất “thật”.

Phải chăng Oscar 2023 đã phần nào khái quát một hướng đi mới của tính nữ trong phim Hollywood? Rằng sau nhiều năm được xây dựng như “nhóm yếu thế” và “ngoại lệ”, cuối cùng, hình tượng phụ nữ đã có thể xuất hiện công bằng với đàn ông trên cả bình diện tốt lẫn xấu. Khuôn mẫu giới đã thực sự được phá vỡ chưa? Câu trả lời có lẽ phải chờ thêm thời gian nữa, không chỉ trong khuôn khổ giải Oscar 2023 mà còn từ cách vận hành của toàn ngành điện ảnh Hollywood.