Diễn viên Cary Grant vốn chưa học xong trung học, và thuở thiếu thời, ông từng đi kiếm sống bằng nghề diễn xiếc lưu động. Không có gì hứa hẹn ông sẽ trở thành một người quyến rũ, tự tin và hóm hỉnh như những gì ngày nay người ta vẫn đang nói về ông. Cary Grant… thật sự là ai? Cậu thiếu niên khổ sở, không có gì nổi bật thuở thiếu thời hay một nam diễn viên trưởng thành và quyến rũ? Làm sao một người có thể chủ động tạo nên những phẩm chất mà bản thân chưa bao giờ có? Trong quyển sách hay Bạn thật sự là ai?, tiến sĩ, nhà nghiên cứu Brian R. Little cung cấp bức tranh toàn cảnh về tính cách con người, và những gì chúng ta có thể thay đổi trong bức tranh này.
Hai xuất phát điểm của tính cách
Nguồn gốc đầu tiên của tính cách chúng ta là những đặc tính sinh học. “Chúng ta có thể đánh giá những đặc điểm sinh học này bằng cách đo hoạt động điện sinh học trong các vùng não khác nhau, xem xét các mô thức hoạt động của chất dẫn truyền thần kinh, hoặc phân tích bộ gen cá nhân”, tiến sĩ Little cho hay.
Ngành tâm lý học đã đưa ra nhiều cách phân loại tính cách cố định khác nhau, riêng Brian R. Little, thông qua quyển sách hay Bạn thật sự là ai?, đã giới thiệu đến bạn đọc mô hình Big Five – Năm nhóm tính cách lớn, bao gồm: Cởi mở – đối lập với Bảo thủ; Tận tâm – đối lập với Hời hợt, Hướng ngoại – đối lập với Hướng nội; Dễ chịu – đối lập với Khó chịu; Nhạy cảm thái quá – đối lập với Ổn định.
BÀI LIÊN QUAN
Ngoài những yếu tố sinh học tạo nên tính cách ổn định của một người, những phẩm chất của chúng ta còn là sản phẩm của môi trường sống: Gia đình, bạn bè, trường học, nơi làm việc, bối cảnh chính trị, xã hội và nền văn hóa. Cụ thể hơn, những tính cách của bạn được tạo thành từ các vai trò bạn đảm nhiệm, những cơ hội bạn nhận được, lề thói quen thuộc và những kỳ vọng người khác muốn bạn đáp ứng…
Theo cách nói của Little, nếu các yếu tố sinh học định hình “bản tính thứ nhất”, thì những tác động xã hội tạo ra “bản tính thứ hai”. Trong Bạn thật sự là ai?, vị tiến sĩ nhấn mạnh mối tương quan giữa hai bản tính trên. Hoàn cảnh sống của bạn có thể tác động đến các yếu tố sinh học; và ngược lại, các đặc điểm tính cách có nguồn gốc sinh học có thể trực tiếp tác động đến hoàn cảnh xã hội nơi bạn sống.
“Những đứa trẻ có tính tình dễ chịu và cởi mở sẽ định hình nên những người cha, người mẹ rất khác với cha mẹ của những đứa trẻ cáu kỉnh và khó chịu”, tác giả nêu ví dụ. Hay, những cá nhân có khuynh hướng tìm kiếm sự kích thích xã hội sẽ tạo dựng cho mình một hoàn cảnh xã hội rất khác so với môi trường của những người có tính khép kín bẩm sinh.
Xem thêm
Bản tính thứ ba, tính cách có được nhờ rèn luyện
Tuy vậy, hai bản tính đó chưa làm nên toàn bộ bức tranh về tâm lý học tính cách. Phần còn lại của bức tranh cũng chính là nội dung Brian R. Little đề cập xuyên suốt cuốn sách: Bản tính thứ ba – phần tính cách ta có được nhờ nỗ lực rèn luyện.
Tác giả gọi đó là “bản tính đặc trưng” (idiogenic self). Bản tính thứ ba này duy nhất thuộc về bạn, do bạn chủ động hình thành chứ không phải thụ động tiếp nhận thông qua con đường di truyền hay xã hội. Bản tính đặc trưng được mỗi người chủ động xây dựng thông qua một chuỗi những hoạt động có ý nghĩa, hay “công trình cá nhân” (personal projects) theo cách gọi của Brian R. Little.
Quyển sách hay Bạn thật sự là ai? tập trung làm rõ vai trò và ranh giới ảnh hưởng của các công trình cá nhân, cách đánh giá và quản lý để chúng “chạm khắc” con người bạn và lèo lái cuộc đời theo hướng bạn muốn. Đây là những đúc kết Brian R. Little có được sau nhiều thập kỷ làm việc và nghiên cứu công trình cá nhân của hàng ngàn người.
Dựa trên luận điểm cốt lõi rằng ta có thể chủ động thay đổi định nghĩa mình là ai thông qua các công trình cá nhân, Brian Little đã trình bày nhiều dẫn chứng giàu cảm hứng trong quyển sách hay này. “Một người dễ chịu có thể hành động không mấy dễ chịu để đặt lịch khám bệnh khẩn cấp với một bác sĩ nổi tiếng, hoặc một cô gái có tính lo lắng bẩm sinh có thể vô cùng điềm tĩnh trong buổi ra mắt gia đình chồng tương lai”, ông nêu ví dụ.
Tương tự, có không ít người hướng nội có thể cư xử như người hướng ngoại trong những tình huống cần thiết. Rất nhiều nhân viên phục vụ khách hàng tận tâm có xuất phát điểm là người gắt gỏng, lầm lì và thiếu kiên nhẫn…
Chính bản thân Little cũng có câu chuyện thay đổi của riêng mình. Năm 1964, khi ông còn là một sinh viên tâm lý học tại Berkeley, một lệnh cấm sinh viên tham gia chống phân biệt chủng tộc đã kích động nhiều cuộc biểu tình trong trường đại học.
“Gã sinh viên tâm lý học hướng nội trong tôi, người có khuynh hướng ngợi ca hơn là khởi xướng một phong trào nào đó, bỗng nhiên lại cảm thấy được thôi thúc phải lên tiếng chống lại sự bất công”, tác giả kể lại. Mục tiêu mới mẻ khi đó đã âm thầm định hình lại con người và bản sắc của tác giả, ông bắt đầu cam kết với những hoạt động có ý nghĩa và tác động đến con người mà ông muốn trở thành. “Những việc bạn làm sẽ xác định bạn là ai“, Little kết luận.
Tác giả ví von rằng, trong khi các đặc điểm ổn định giống như những bức ảnh tĩnh về tính cách thì công trình cá nhân là những thước phim sống động. Chính cái nhìn sinh động, đầy cởi mở về tính cách của mình là điều giá trị nhất mà mỗi độc giả sẽ thu nhặt được từ cuốn sách hay của Brian R. Little.
Nhóm thực hiện
Nguồn: Tạp chí Phái đẹp ELLE
